Tọa lạc trên vùng châu thổ Cù lao Minh, chợ Ba Vát không chỉ là một điểm giao thương nhộn nhịp mà còn là chứng nhân lịch sử của vùng đất Bến Tre từ thế kỷ 17. Từng là trung tâm kinh tế phồn thịnh, nơi giao thoa của các cộng đồng Việt, Khmer, Hoa, chợ Ba Vát mang trong mình câu chuyện về một thời vàng son.
Khi nhắc đến những khu chợ nổi tiếng ở Bến Tre, không thể không đề cập đến chợ Ba Vát. Đây là một trong những địa điểm mua bán nhộn nhịp và sầm uất nhất khu vực. Ba Vát là một địa danh nằm trên vùng châu thổ Cù lao Minh, thuộc thị trấn Phước Mỹ Trung, huyện Mỏ Cày Bắc, tỉnh Bến Tre. Chợ Ba Vát đã tồn tại từ lâu đời và dù trải qua nhiều lần trùng tu, nơi đây vẫn giữ được vẻ đẹp bình dị và dân dã. Không gian chợ, cả bên trong lẫn bên ngoài, đều rất thoáng đãng, tạo cảm giác dễ chịu cho người mua kẻ bán.
Ba Vát là một địa danh có bề dày lịch sử, đã phồn thịnh từ thế kỷ 17. Hình ảnh thịnh vượng của vùng đất này từng được khắc họa qua câu ca dao nổi tiếng: Sông Bến Tre nhiều hang cá ngát, Đường Ba Vát gió mát tận xương.
Ba Vát còn được gọi với tên khác là Ba Việt, một tên gọi có nguồn gốc từ tiếng Khmer, phiên âm từ “Pears Watt,” mang ý nghĩa là chùa Phật. Ban đầu, đây là nơi sinh sống của người Khmer. Mãi đến cuối thế kỷ 17, đầu thế kỷ 18, người Việt mới đến định cư, sau đó là sự xuất hiện của cộng đồng người Hoa.
Người Việt chủ yếu khai hoang đất đai để phát triển nông nghiệp, trong khi người Hoa tập trung vào các hoạt động thương mại và sản xuất thủ công. Dựa vào lợi thế của mạng lưới sông ngòi chằng chịt, họ đã phát triển việc buôn bán không chỉ trong tỉnh Bến Tre mà còn mở rộng đến các tỉnh khác trong nước và giao thương với các nước như Xiêm La, Cao Miên, Trung Quốc.
Vào thời điểm đó, nhiều chợ lớn ở Bến Tre đã hình thành trên các giồng đất cao, khô ráo ven sông thuộc các huyện như Duy Minh, Bảo Hựu, Bảo An. Trong số này, chợ Ba Vát không chỉ là một khu chợ sầm uất mà còn là cảng thị nổi tiếng của Bến Tre.
Nhờ vị trí thuận lợi cho giao thương đường sông, chợ Ba Vát từng thu hút rất nhiều tàu buôn từ khắp châu Á. Những mặt hàng chính của thương nhân Hoa, Nhật tại đây bao gồm đồ gốm sứ và vôi nung từ vỏ sò.
Theo sách Đại Nam nhất thống chí do Quốc sử quán triều Nguyễn biên soạn, chợ Ba Vát được miêu tả như sau: “Chợ Ba Việt ở thôn Hạnh Phúc, lị sở huyện Tân Minh, phố xá đông vui, thuyền bè tấp nập.” Trong khi đó, sách Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức ghi lại: “Chợ này ở bờ phía đông con rạch, có phố xá liền lạc, ghe thuyền đậu liên tục.”
Tuy nhiên, theo thời gian, sự phồn thịnh của Ba Vát dần lùi vào dĩ vãng khi các thương nhân tìm được những trung tâm giao thương thuận tiện hơn. Các dấu ấn về thời kỳ hoàng kim của nơi đây đã được các nhà khảo cổ học tìm thấy vào năm 2004.
Chợ Ba Vát, nằm ven sông, từng là nơi người dân lấy đường sông làm tuyến giao thông chính. Nhà cửa ven sông được bố trí tiện lợi cho việc buôn bán và trao đổi hàng hóa. Đây từng là trung tâm thương mại sôi động, với sự góp mặt tích cực của cả thương nhân Việt lẫn Hoa. Tuy nhiên, đến cuối thế kỷ 19, chợ Ba Vát bắt đầu mất dần vị thế vốn có.
Ngày nay, chợ vẫn là nơi mua bán đa dạng các loại hàng hóa, từ rau củ quả, trái cây, thịt, hải sản, đến các mặt hàng tiêu dùng như thực phẩm đóng hộp, sữa, quần áo… Vào những ngày lễ Tết hoặc cuối tuần, chợ thường đông đúc hơn, còn ngày thường thì họp sớm và tan nhanh. Chợ hiện nằm trong quy hoạch mô hình nông thôn mới, với vị trí đối diện nhà thờ Cái Nhum và kết nối với các tuyến đường lớn khác.
