Là làng nghề truyền thống hơn trăm tuổi, đến nay không chỉ giải quyết lao động địa phương mà còn là địa điểm du lịch với những trải nghiệm mới lạ mà không phải ai cũng được một lần thử sức.
Làng chiếu Định Yên - làng nghề truyền thống chuyên sản xuất các loại chiếu bằng sợi lác tọa lạc tại xã Định Yên, huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp, Việt Nam. Nghề dệt chiếu tại làng chiếu Định Yên được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia vào năm 2013.
Được biết, nghề dệt chiếu tại khu vực này đã bắt đầu từ cuối kỷ XIX, đến nay đã được phát triển và gìn giữ qua nhiều thế hệ.
Quy trình dệt chiếu Định Yên đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo, từ khâu chọn nguyên liệu, phơi khô, nhuộm màu, cho đến công đoạn dệt và phơi chiếu. Những chiếc chiếu Định Yên nổi bật với màu sắc rực rỡ và hoa văn phong phú, thể hiện rõ văn hóa người Nam Bộ và tạo nên dấu ấn đặc biệt trong các làng nghề truyền thống ở vùng đất này.
Nếu so với nghề làm chiếu ở Bắc Bộ, thì phần nguyên liệu có sự khác biệt rõ rệt. Nguyên liệu chính để dệt chiếu tại Định Yên là cỏ lác, cỏ bàng một loại cỏ mọc tự nhiên ở những vùng đất đồng bãi. Người dân thu hoạch cỏ, phơi khô rồi đem nhuộm chúng với nhiều màu sắc khác nhau như: vàng, đỏ, xanh lá, xanh dương…
Ở làng chiếu Định Yên, du khách sẽ thấy những sợi lác màu sắc sặc sỡ mềm mại phơi dưới đất và cả treo khắp đường đi. Tiếng khung dệt kêu lạch cạch, lách cách trong mỗi căn nhà từ đầu thôn đến cuối xóm.
Nghề dệt chiếu không quá khó, nhưng lại khá vất vả vì phải trải qua nhiều công đoạn như cắt, phơi, nhuộm và dệt. Khi dệt chiếu cần 2 người cùng làm, thông thường khi căng đai xong thì người thợ chính sẽ ngồi lên khung, người thứ hai luồn từng sợi lác vào khuôn và người thợ chính sẽ dùng sức lực dập mạnh vào lác để kết chặt lác vào nhau. Động tác dập phải dứt khoát, đủ độ mạnh để lác thẳng hàng, không xếp chồng lên nhau. Tuy ở thời đại tiên tiến, có máy móc thiết bị công nghệ cao, vừa sản xuất nhanh, tiết kiệm thời gian, vừa cho sản phẩm chất lượng. Thế nhưng, người dân sống trong khu vực này mong muốn trao truyền nghề thủ công cho thế hệ sau để nét văn hóa này không bị mai một bởi thời gian.
Đan chiếu là công đoạn đòi hỏi độ lành nghề. Người thợ phải cảm bằng giác quan và kinh nghiệm chứ không dựa trên bảng màu sẵn có.
Khi dệt xong, người thợ mang chiếu đi cắt bìa, may vải và phơi nắng. Trong các loại chiếu thì chiếu hoa và chiếu vảy ốc là khó dệt nhất bởi nó đòi hỏi sự phân bố, bắt chữ sao cho đẹp và tinh xảo.
Ngày nay, làng chiếu Định Yên không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn xuất khẩu sản phẩm ra quốc tế, góp phần nâng cao đời sống kinh tế của người dân và bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống. Du khách đến với làng chiếu Định Yên sẽ có thể trải nghiệm quy trình làm chiếu và cảm nhận được sự hiếu khách, thân thiện của người dân địa phương.
Những sản phẩm rực rỡ sắc màu, trải nghiệm không khí lao động nhộn nhịp, cảm nhận sự ấm áp, gần gũi của người dân vùng sông nước, đây cũng chính là sản phẩm du lịch văn hóa hấp dẫn đông đảo du khách gần xa.
Một hoạt động không thể bỏ qua khi đến với tham gia phiên “chợ chiếu ma” tổ chức định kỳ vào thứ 7 mỗi tuần, có thể kéo dài từ 22h-4h sáng hôm sau. Tuy nhiên, đến nay để thuận tiện phục vụ khách du lịch, chợ thường mở cửa chào đón du khách từ 16h-20h (du khách có thể xem lịch thông qua kênh MXH chính thức của Chợ ma Định Yên). Khác với những khu chợ thông thường, chợ chiếu Định Yên họp vào ban đêm, tạo nên khung cảnh rực rỡ sắc màu từ những chiếc chiếu rực rỡ được bày bán dưới ánh đèn dầu.
Lý giải nguyên nhân chợ chiếu chỉ bán ban đêm người dân địa phương chia sẻ trước đây do ban ngày bà con bận bịu việc đồng áng hoặc miệt mài dệt chiếu nên đến tối mới rảnh rỗi và có chiếu bán. Thương lái cũng ban ngày buôn bán nơi khác, tối về buông sào neo lại để mua. Do vậy, chợ chiếu thường họp vào ban đêm. Trong sân chùa cổ kính, dưới ánh đèn dầu leo lắt, những người họp chợ đi qua đi lại, lặng lẽ mờ ảo như những bóng ma… Vì thế, chợ chiếu Định Yên còn được gọi là chợ ma hay chợ âm phủ.
Nét đặc trưng riêng của chợ chiếu đêm là người mua thì ngồi tại chỗ, còn người bán thì mang chiếu đi lại rao bán. Du khách sẽ luôn cảm nhận được sự nhộn nhịp, tấp nập tại đây.
Bên cạnh việc mua sắm chiếu làm quà, du khách còn có thể trải nghiệm dệt chiếu dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân địa phương. Đây là cơ hội để hiểu hơn về tinh hoa làng nghề truyền thống và cảm nhận sự kỳ công đằng sau từng đường dệt. Ngoài ra, du khách còn lắng nghe những điệu đờn ca tài tử, thưởng thức bánh dân gian tại đây...
Sản phẩm chiếu của Định Yên được sản xuất qua nhiều công đoạn, người làm phải vô cùng tỉ mỉ và cẩn thận. Từ khâu lựa chọn nguyên liệu đến nhuộm màu sao cho màu sắc đạt như mong muốn, rồi đến công đoạn đem phơi. Nếu phơi đủ nắng, sợi lác sẽ không còn bị dễ ẩm mốc hay quá khô. Vì vậy, chiếu làng Định Yên luôn có độ bền cao, và trở thành món quà cực kỳ phù hợp để khách du lịch mua về làm quà tặng người thân, gia đình, bạn bè.
