Từng bị xem là rác thải nông nghiệp, mo cau – phần bẹ ngoài của tàu lá cau – nay lại trở thành mặt hàng được săn đón tại các chợ quê ở Quảng Ngãi.
Từ một nguyên liệu tưởng chừng như vô dụng, mo cau – phần bẹ già của cây cau – đang dần khẳng định vai trò trong nền kinh tế nông thôn bền vững tại Quảng Ngãi. Chỉ cách đây vài năm, mo cau khô vẫn bị người dân bỏ đi hoặc dùng làm chất đốt. Thế nhưng, sự xuất hiện của một doanh nghiệp địa phương đã mở ra một hướng đi hoàn toàn mới: thu mua mo cau để sản xuất các sản phẩm gia dụng thân thiện với môi trường. Từ đó, chiếc mo cau mộc mạc trở thành “vàng nâu” của người nông dân.
Mo cau: Từ thứ bỏ đi thành hàng hóa có giá trị
Ở vùng quê Quảng Ngãi, cây cau không chỉ hiện diện trong khu vườn của mỗi gia đình mà còn là nguồn thu nhập đáng kể. Những năm gần đây, giá cau tươi có thời điểm tăng vọt lên hơn 100.000 đồng/kg, khiến loại cây này càng được chú trọng đầu tư. Tuy nhiên, phần mo cau – bẹ ngoài của tàu lá – lại ít được quan tâm. Người dân thường bỏ đi, đốt làm củi hoặc để tự mục dưới gốc cây.
Sự thay đổi bắt đầu khi một doanh nghiệp trong tỉnh nhìn thấy tiềm năng của mo cau. Nhận thấy chất liệu tự nhiên này có độ bền, dễ tạo hình và phân hủy sinh học tốt, doanh nghiệp đã quyết định thu mua mo cau khô để sản xuất các sản phẩm gia dụng như chén, đĩa, khay đựng thức ăn. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu rác thải nông nghiệp mà còn mang lại nguồn thu nhập phụ cho người dân địa phương, đặc biệt là người già và lao động yếu thế.
Những phiên chợ mo cau rộn ràng từ sáng sớm
Tại huyện Nghĩa Hành – nơi doanh nghiệp đặt nhiều điểm thu mua mo cau, chợ mo cau trở thành một hình ảnh quen thuộc mỗi tuần. Chợ thường họp vào sáng sớm, từ 6h đến 8h, một tuần một lần. Dù thời gian ngắn ngủi, nhưng đây là khoảng thời gian sôi động nhất trong tuần đối với nhiều hộ dân.
Ngay từ lúc tờ mờ sáng, các cụ bà, cụ ông đã tất tả chuẩn bị mo cau từ sân nhà, chất lên xe đạp, xe máy, có người còn gánh bộ ra chợ. Nhiều người phải đi hai chuyến mới hết hàng. Mo cau được mang đến chợ đã qua sơ chế: phần lá bị cắt bỏ, phần mo được rửa sạch, phơi khô và ép phẳng để dễ vận chuyển và đảm bảo chất lượng khi thu mua.
Chợ mo cau không ồn ào tiếng rao, nhưng đầy không khí lao động. Những bó mo cau xếp ngay ngắn, thương lái nhẹ nhàng lựa từng chiếc, đánh giá độ trắng, độ cong, độ ố vàng để định giá. Những chiếc mo to, bề mặt sạch sẽ, không vết nứt hay đốm vàng sẽ được mua với giá cao nhất – khoảng 1.000 đồng/chiếc. Loại mo nhỏ hơn hoặc có khiếm khuyết chỉ có giá 2.000 đồng cho 3 chiếc, thậm chí loại xấu nhất chỉ 500 đồng/chiếc.
Mỗi phiên chợ, thương lái có thể thu mua khoảng 1.000 chiếc mo cau các loại. Đối với người dân, trung bình mỗi tuần một người có thể nhặt được từ 70 đến 100 mo cau, bán ra thu về khoảng 70.000 đến 80.000 đồng. Với nhiều cụ già không còn khả năng lao động nặng, đây là một khoản thu nhập nhỏ nhưng quý giá. Có người chỉ nhặt mo trong vườn mình, có người đi xin thêm từ hàng xóm. Nhiều cụ bà kể, mỗi khi có gió lớn, mo cau rụng nhiều là một dịp "lộc trời cho".
Từ chợ quê đến dây chuyền sản xuất hiện đại
Sau khi được thu mua, mo cau sẽ được đưa về cơ sở chế biến. Tại đây, mo cau tiếp tục trải qua quá trình xử lý kỹ lưỡng: rửa sạch, khử khuẩn bằng nhiệt hoặc hóa chất an toàn, sau đó đưa vào máy ép để tạo hình thành chén, đĩa, khay đựng thức ăn.
Mỗi chiếc mo chỉ có thể tạo ra 2 đến 3 sản phẩm tùy kích cỡ. Việc lựa chọn nguyên liệu kỹ lưỡng ngay từ đầu giúp tăng hiệu quả sản xuất và giảm thiểu hao hụt. Sản phẩm cuối cùng giữ lại được vẻ đẹp mộc mạc, vân gỗ tự nhiên của mo cau, mang đến cảm giác gần gũi, thân thiện với môi trường.
Không chỉ dừng lại ở thị trường trong nước, các sản phẩm từ mo cau Quảng Ngãi hiện đã được xuất khẩu sang nhiều quốc gia trên thế giới, nhờ xu hướng tiêu dùng xanh đang phát triển mạnh. Đây là một tín hiệu tích cực cho thấy tiềm năng của các sản phẩm nông nghiệp tái chế.
Hiện doanh nghiệp thu mua mo cau đã thiết lập 10 điểm giao dịch luân phiên tại các xã trong huyện Nghĩa Hành. Trung bình mỗi tháng có khoảng 400–500 người đến bán mo, trong đó phần lớn là người lớn tuổi, người neo đơn hoặc không có thu nhập ổn định.
Mô hình thu mua này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần gắn kết cộng đồng. Người dân chia sẻ thông tin, nhắc nhau ngày họp chợ, cùng nhau phơi mo cau, phân loại và vận chuyển. Một số hộ gia đình còn tập hợp thành nhóm để thu gom và bán mo với số lượng lớn, từ đó nâng cao hiệu quả kinh tế.
Gợi ý trải nghiệm chợ mo cau cho du khách
Chợ mo cau không chỉ là điểm giao dịch nông sản mà còn là điểm đến thú vị cho những ai muốn tìm hiểu đời sống nông thôn Quảng Ngãi. Đến đây, bạn không chỉ được quan sát quá trình mua bán, mà còn có thể trò chuyện với người dân địa phương, nghe họ kể chuyện đời sống, mùa vụ, những thay đổi của vùng quê trong thời kỳ mới.
Khi mua mo cau, du khách nên lưu ý chọn mo khô ráo, bề mặt sạch sẽ, tránh chọn những chiếc bị nấm mốc hay còn ẩm.
Ngoài ra, đừng quên thưởng thức các món ăn đặc sản Quảng Ngãi khi ghé chợ – từ don, ram bắp, đến mắm nhum... Chuyến đi đến chợ mo cau sẽ trở nên trọn vẹn hơn khi bạn không chỉ mua được một sản phẩm xanh, mà còn mang về những trải nghiệm văn hóa đậm đà hương vị miền Trung.
Mo cau – từ một phế phẩm nông nghiệp – đang dần trở thành biểu tượng của sự sáng tạo và bền vững tại Quảng Ngãi. Câu chuyện nhỏ bé ấy là minh chứng rõ ràng cho thấy, chỉ cần có tư duy đổi mới và sự gắn kết cộng đồng, những giá trị tưởng như bị lãng quên vẫn có thể hồi sinh và lan tỏa, không chỉ trong nước mà còn vươn ra thế giới.
