Việc mẹ phản ứng không đúng cách trong giao tiếp, có thể khiến tâm trạng trẻ trở nên buồn hơn.
Khi lớn lên, trẻ dần hình thành những nhu cầu xã hội riêng. Đặc biệt bước vào môi trường mẫu giáo, thế giới của trẻ không còn xoay quanh gia đình mà mở rộng sang những mối quan hệ với bạn bè. Trẻ bắt đầu khao khát được chơi cùng, chấp nhận và thuộc về một nhóm nào đó. Thế nhưng, hành trình kết bạn của trẻ không phải lúc nào cũng suôn sẻ.
Sẽ có những ngày trẻ trở về nhà với đôi mắt buồn bã và nói: “Mẹ ơi, hôm nay các bạn không chơi với con nữa,” hoặc “Bạn A chơi với bạn B rồi, không chơi với con.” Những câu nói tưởng chừng rất nhỏ ấy, với trẻ, lại là cả một nỗi tổn thương. Và chính lúc này, cách bố mẹ phản ứng vô cùng quan trọng.
Một lời đáp thiếu tinh tế có thể khiến trẻ cảm thấy bị xem nhẹ, thậm chí tự nghi ngờ giá trị bản thân. Vì vậy, có những câu bố mẹ nên tránh nói trong khoảnh khắc này.
"Có gì mà phải buồn chứ? Con chơi một mình vẫn rất tốt mà!"
Thoạt nghe, câu nói này tưởng như lời động viên, nhưng thực chất vô thức phủ nhận và gạt bỏ cảm xúc của trẻ. Người lớn thường muốn “dập tắt” nỗi buồn cho xong chuyện, hy vọng con sẽ thôi khóc và cuộc trò chuyện kết thúc càng sớm càng tốt. Nhưng điều đó không khiến trẻ cảm thấy được an ủi, mà ngược lại phải học cách giấu đi cảm xúc của mình.
Thực tế, khi trẻ nói: “Họ không chơi với con”, là dấu hiệu cho thấy trẻ đang bắt đầu nhận diện cảm xúc, tìm đến người khác để chia sẻ nỗi buồn.
Cảm xúc ấy cũng giống như khi người lớn than thở với bạn thân: “Mình mệt quá, sếp lúc nào cũng bắt làm thêm giờ.” Mục đích không hẳn là để tìm lời khuyên hay giải pháp tức thì, mà để được lắng nghe và công nhận cảm giác mệt mỏi của mình. Và đôi khi, điều ta không mong muốn nghe là: “Có gì đâu, không chịu được thì nghỉ việc đi.”
Với trẻ nhỏ cũng vậy. Trước khi hướng dẫn, con cần cảm giác rằng nỗi buồn là có thật, được nhìn thấy và tôn trọng.
"Được rồi, vậy thì chúng ta cũng không chơi nữa!'
"Được rồi, vậy thì chúng ta không muốn chơi nữa!" hay "Khi bạn đến tìm con lần nữa, cứ phớt lờ đi."
Cách phản hồi này dễ dẫn đến việc trẻ hình thành tính cách "nạn nhân" mỗi khi có vấn đề xảy ra, luôn cảm thấy rằng nếu ai đó làm mình không vui, đó là vấn đề của người khác.
Theo thời gian, trẻ dần trở nên nhạy cảm và dễ bị tổn thương. Lâu dần, phản ứng mạnh khi người khác nói điều gì trẻ không thích nghe, dần trở nên phản ứng thụ động"\ trước cảm xúc, ngôn ngữ và hành vi của người khác.
"Đừng buồn, chúng ta đi mua kẹo thôi!"
"Đừng khóc, hay là mẹ cho con xem thêm 10 phút phim hoạt hình nữa nhé!"
"Nào, mẹ sẽ dẫn con đến cầu trượt!"
"Đừng buồn, mẹ sẽ mua kẹo cho con"
Trong trường hợp này, bố mẹ thường có xu hướng bù đắp để xoa dịu cảm xúc cho trẻ. Vì vậy, dùng vật chất hoặc sự thỏa mãn tức thời để chuyển hướng, che đậy cảm xúc tiêu cực của trẻ.
Tuy nhiên, trẻ em không nhất thiết cần người khác chơi cùng, mà thường cảm thấy xấu hổ vì bị từ chối chơi cùng ở nơi công cộng.
Dùng vật chất để đánh lạc hướng bản thân khỏi cảm xúc sẽ khiến trẻ bỏ lỡ cơ hội tốt để học cách đối mặt với sự từ chối một cách khéo léo.
"Mẹ sẽ nói chuyện và rủ các bạn ấy chơi cùng con, được không?"
Phản ứng này thường xuất phát từ tình yêu thương và lo lắng của những bố mẹ có xu hướng bảo bọc con quá mức. Khi thấy con buồn, bố mẹ nhanh chóng muốn đứng ra giải quyết cho xong, với mong muốn con không phải chịu thêm bất kỳ tổn thương nào.
Tuy nhiên, trong sự vội vàng, bố mẹ dễ bỏ qua sự thật quan trọng: con cái đang lớn lên, và việc học cách đối diện với các mối quan hệ xã hội là một phần tất yếu của quá trình trưởng thành.
Nhiều khi, trẻ gặp khó khăn, người lớn vô thức đóng vai “vị cứu tinh”, xuất hiện kịp thời, can thiệp nhanh chóng và đưa ra hàng loạt giải pháp, thậm chí còn trước cả khi hiểu rõ câu chuyện thực sự đang diễn ra.
Với bố mẹ, đó là biểu hiện của yêu thương và trách nhiệm. Nhưng với trẻ, thông điệp ngầm mà con tiếp nhận: “Con yếu đuối. Con không đủ khả năng tự mình đối mặt với vấn đề này. Con chỉ ổn khi có người lớn đứng ra thay con.”
Cách giúp đỡ này, dù xuất phát từ thiện ý, vô tình tước đi quyền tự chủ của trẻ trong việc học cách xử lý xung đột, diễn đạt nhu cầu và xây dựng mối quan hệ riêng. Dần dần, trẻ có thể trở nên thiếu kiên nhẫn khi gặp khó khăn, chờ đợi người khác phải tự hiểu hoàn cảnh, suy nghĩ thay mình và đưa ra lời giải quyết mà không cần nói hay làm gì.
Không chỉ vậy, việc bố mẹ can thiệp quá sâu còn có thể khiến trẻ gặp thêm rắc rối trong các mối quan hệ bạn bè. Trẻ dễ bị gắn mác là “hay mách lẻo”, “lúc nào cũng gọi mẹ”, từ đó bị bạn bè xa lánh hơn.
Thay vì lập tức bước vào giải quyết, điều trẻ thực sự cần lúc này là lắng nghe, thừa nhận cảm xúc và trao cơ hội tự thử tìm cách ứng xử. Khi bố mẹ lùi lại một bước, trẻ sẽ có không gian để lớn lên.
