Ngày 12/8 hàng năm được Liên hiệp quốc chọn là ngày Quốc tế thanh niên là cơ hội để nâng cao nhận thức, hành động trước những thách thức và vấn đề mà giới trẻ phải đối mặt. Nhân dịp này, phóng viên Báo Phụ nữ Thủ đô đã có cuộc trò chuyện với PGS.TS tâm lý học Phạm Mạnh Hà, Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội về cách thức thấu hiểu và phát huy vai trò của thanh niên.
Là chuyên gia tâm lý học, nhiều năm làm việc trực tiếp với các bạn trẻ, theo ông, một số các vấn đề mà thanh niên Việt Nam đang gặp phải hiện nay là gì?
Thế giới VUCA (Biến động, bất định, phức tạp, mơ hồ) đang tạo ra những tác động sâu rộng và đa chiều đối với thanh niên ngày nay. Trong lĩnh vực giáo dục và phát triển kỹ năng, VUCA đòi hỏi một cách tiếp cận mới, tập trung vào việc phát triển các kỹ năng mềm và khả năng học tập suốt đời. Thị trường lao động trong thế giới VUCA trở nên linh hoạt hơn, đòi hỏi thanh niên phải sẵn sàng cho việc thay đổi nghề nghiệp nhiều lần và thậm chí tạo ra những công việc mới. Tác động của VUCA còn mở rộng đến sức khỏe và lối sống, đòi hỏi thanh niên phải phát triển kỹ năng quản lý stress và duy trì cân bằng cuộc sống. Cuối cùng, nó thách thức quan niệm truyền thống về thành công và hạnh phúc. Để thành công trong thế giới VUCA, thanh niên cần phát triển một tư duy linh hoạt, khả năng học hỏi và thích ứng nhanh, cùng với việc xây dựng một nền tảng giá trị vững chắc để định hướng trong môi trường luôn thay đổi này.
Bên cạnh đó, sự lạm dụng internet, sùng bái công nghệ và nhu cầu làm giàu nhanh chóng cũng đang tạo ra những thách thức đáng kể cho thanh niên ngày nay. Việc sử dụng quá mức internet và các thiết bị công nghệ có thể dẫn đến tình trạng nghiện mạng, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe thể chất và tinh thần, đồng thời làm giảm khả năng tương tác xã hội trực tiếp. Nhu cầu làm giàu nhanh chóng có thể dẫn đến việc thanh niên tham gia vào các hoạt động đầu tư rủi ro cao, lừa đảo trực tuyến, hoặc thậm chí là các hoạt động phi pháp. Điều này không chỉ đe dọa an ninh tài chính cá nhân mà còn có thể gây ra những hậu quả pháp lý nghiêm trọng. Hơn nữa, áp lực phải thành công nhanh chóng có thể dẫn đến stress, lo âu và trầm cảm, đặc biệt khi thanh niên so sánh bản thân với những hình ảnh thành công trên mạng xã hội.
PGS.TS Phạm Mạnh Hà
Bên cạnh những vấn đề xã hội đang phải đối mặt, ông nhìn thấy tiềm năng, thế mạnh gì ở thanh thiếu niên hiện nay?
Thanh niên Việt Nam hiện nay sở hữu nhiều tiềm năng và thế mạnh đáng kể trong thời đại số. Họ là thế hệ bản địa kỹ thuật số, thành thạo công nghệ và có khả năng tiếp cận thông tin nhanh chóng từ khắp nơi trên thế giới. Sự nhạy bén với xu hướng mới và khả năng thích ứng nhanh giúp họ dễ dàng nắm bắt cơ hội trong môi trường làm việc đang thay đổi. Họ cũng thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến các vấn đề xã hội và môi trường, với nhiều sáng kiến và dự án cộng đồng ý nghĩa. Tư duy cởi mở và khả năng học hỏi liên tục giúp họ không ngừng phát triển bản thân và đóng góp tích cực cho xã hội.
Có thể nói, sự nhanh nhạy trong việc nắm bắt công nghệ và các kỹ năng số đã mở ra nhiều cơ hội mới cho thanh niên hiện nay. Họ có khả năng tiếp cận nguồn thông tin và kiến thức toàn cầu, giúp mở rộng tầm nhìn và nâng cao trình độ chuyên môn. Kỹ năng số thành thạo tạo điều kiện cho thanh niên tham gia vào nền kinh tế số đang phát triển mạnh mẽ, với cơ hội việc làm đa dạng trong các lĩnh vực. Khả năng ứng dụng công nghệ vào giải quyết các vấn đề xã hội cũng tạo ra cơ hội cho thanh niên đóng góp vào sự phát triển bền vững của cộng đồng. Tất cả những điều này không chỉ mang lại lợi ích cá nhân mà còn góp phần đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số của đất nước, tạo nên một thế hệ lãnh đạo tương lai có khả năng cạnh tranh trên trường quốc tế.
Ngoại ngữ và năng lực hội nhập đóng vai trò quan trọng trong việc mở rộng cơ hội và nâng cao vị thế của thanh niên trong thời đại toàn cầu hóa. Khả năng sử dụng thành thạo ngoại ngữ, đặc biệt là tiếng Anh, giúp thanh niên tiếp cận nguồn tri thức quốc tế. Trong môi trường làm việc, ngoại ngữ là công cụ quan trọng giúp thanh niên cạnh tranh hiệu quả trên thị trường lao động toàn cầu. Quan trọng hơn, ngoại ngữ và năng lực hội nhập giúp thanh niên phát triển tư duy toàn cầu, hiểu biết sâu sắc về văn hóa đa dạng, từ đó trở thành những công dân toàn cầu có trách nhiệm, sẵn sàng đóng góp vào sự phát triển của đất nước và giải quyết các thách thức toàn cầu.
Ảnh minh họa
Vậy thực tế, có những khía cạnh nào cho thấy, chúng ta chưa nhận thức đầy đủ về thanh niên?
Mặc dù việc nâng cao nhận thức về thanh niên đã được chú trọng, thực tế cho thấy còn nhiều điểm chưa đầy đủ trong cách xã hội hiểu về thế hệ trẻ. Khoảng cách giữa các thế hệ, được tạo ra bởi sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và mạng xã hội, khiến người lớn khó nắm bắt đầy đủ thế giới số mà thanh niên đang sống. Điều này dẫn đến sự thiếu hiểu biết về áp lực mà giới trẻ phải đối mặt trong việc xây dựng danh tính cá nhân trên cả không gian thực và ảo.
Nhận thức về tác động sâu rộng của mạng xã hội đối với sức khỏe tinh thần của thanh thiếu niên còn hạn chế, khiến nhiều vấn đề như trầm cảm hay lo âu không được phát hiện và can thiệp kịp thời. Xã hội thường tập trung vào các khía cạnh tiêu cực mà bỏ qua tiềm năng và thế mạnh của giới trẻ trong kỷ nguyên số, đồng thời chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng sống và tư duy phản biện trong môi trường internet. Hơn nữa, những giá trị và định nghĩa về thành công của thanh niên đang thay đổi, với nhiều người ưu tiên trải nghiệm, tự do cá nhân và tác động xã hội hơn là các chỉ số thành công truyền thống. Chúng ta cũng thường bỏ qua tính phức tạp trong quan điểm của thanh niên về các vấn đề xã hội và chính trị, cũng như sự đa dạng trong cách các em thể hiện bản thân và xây dựng các mối quan hệ.
Ảnh minh họa
Vậy, theo ông cha mẹ, cộng đồng có thể làm gì để thấu hiểu, định hướng và đồng hành, cùng các em phát huy thế mạnh của mình?
Để thấu hiểu và hỗ trợ thanh niên phát huy thế mạnh, cha mẹ và cộng đồng cần chủ động thu hẹp khoảng cách thế hệ thông qua nhiều cách tiếp cận cụ thể. Trước hết, người lớn nên tìm hiểu và tham gia vào thế giới số của giới trẻ, chẳng hạn như học cách sử dụng các ứng dụng và nền tảng mạng xã hội phổ biến, hoặc thử trải nghiệm các trò chơi điện tử mà các em yêu thích. Điều này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về môi trường mà thanh niên đang tương tác, mà còn tạo ra cơ hội giao tiếp chung. Bên cạnh đó, việc lắng nghe một cách cởi mở và không phán xét là chìa khóa để xây dựng lòng tin và sự tôn trọng lẫn nhau. Người lớn nên tạo không gian an toàn cho các em chia sẻ suy nghĩ, lo lắng và ước mơ mà không sợ bị chỉ trích hoặc bị áp đặt quan điểm. Thay vì vội vàng đưa ra lời khuyên hoặc phê phán, hãy đặt câu hỏi mở để hiểu sâu hơn về góc nhìn của các em.
Ngoài ra, việc khuyến khích thanh niên tham gia vào các hoạt động tình nguyện và dự án cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển tinh thần trách nhiệm xã hội của họ. Thông qua những hoạt động này, các em có cơ hội trực tiếp tiếp xúc với các vấn đề xã hội, từ đó nâng cao nhận thức về những thách thức mà cộng đồng đang phải đối mặt. Khi tham gia vào các dự án như dọn dẹp môi trường, hỗ trợ người già neo đơn, hay dạy học cho trẻ em có hoàn cảnh khó khăn... thanh niên không chỉ đóng góp công sức mà còn phát triển lòng đồng cảm, khả năng lãnh đạo và kỹ năng giải quyết vấn đề. Những trải nghiệm này giúp các em nhận thức được giá trị của việc đóng góp cho xã hội, đồng thời tạo cảm giác mãn nguyện và tự hào khi thấy tác động tích cực của mình đối với người khác. Hơn nữa, thông qua các hoạt động tình nguyện, thanh niên có cơ hội kết nối với những người có cùng chí hướng, mở rộng mạng lưới xã hội và phát triển kỹ năng làm việc nhóm. Điều này không chỉ giúp xây dựng một thế hệ công dân có trách nhiệm mà còn tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của cộng đồng trong tương lai.
Xin cảm ơn ông!
