Công việc này không quá xa lạ đối với nhiều người dân ở vùng sông nước, nguyên liệu để làm nghề đến từ loài cây mọc dại nhưng với đặc tính bền, dễ tạo hình nên đã tạo ra những mặt hàng bắt mắt, giá trị kinh tế cao. Từ đó, giúp nhiều người dân có thu nhập ổn định, nâng cao chất lượng cuộc sống.
Từng bị xem là loài cây “vô dụng”, mọc dày đặc trên sông rạch, gây tắc nghẽn dòng chảy và cản trở giao thông đường thủy, lục bình nay đã "đổi đời" thành nguyên liệu vô giá.
Khi hiểu về giá trị kinh tế và có thể tận dụng làm nguồn nguyên liệu xanh trong sản xuất thời trang, hàng gia dụng thì hiện nay cây lục bình được nông dân nhiều địa phương tận dụng, biến thành nguyên liệu cho một nghề thủ công đang âm thầm mang lại thu nhập ổn định, thậm chí giúp không ít hộ gia đình đổi đời.
Nghề thu hoạch, phơi sấy và đan lục bình thành giỏ xách, túi xách, đồ gia dụng, vật dụng thời trang đang dần khẳng định vị trí trên thị trường trong nước lẫn xuất khẩu.
Lục bình là loài cây thân thảo, sinh trưởng nhanh, thường trôi dạt trên các dòng sông hoặc quần tụ tại những dải đất ven sông, cù lao, kênh rạch. Ở nhiều vùng nông thôn, đặc biệt là khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, lục bình còn mọc dày trong mương vườn, ao hồ.
Về vùng quê Nam Bộ, không khó bắt gặp hình ảnh người dân xếp lục bình để phơi khô, trở thành nguồn nguyên liệu đan lát bền, đẹp, dễ tạo hình.
Thân cây phình to, rỗng, lá màu xanh lục, bề mặt láng nhẵn, gân lá hình cung dài và hẹp. Phía dưới là bộ rễ đen như lông vũ, buông rủ xuống mặt nước. Chính đặc điểm sinh trưởng mạnh mẽ, dễ thích nghi này khiến lục bình trở thành nguồn nguyên liệu dồi dào, gần như vô tận.
Khác với nhiều nghề thủ công truyền thống vốn phụ thuộc vào nguyên liệu ngày càng khan hiếm, nghề đan lục bình có lợi thế lớn ngay từ khâu đầu vào. So với nghề đan từ cói hay lát, nguyên liệu lục bình có giá thành chỉ bằng khoảng 1/3.
Người dân không cần trồng, không phải chờ vụ mùa, chỉ cần thu hoạch trực tiếp từ sông rạch, mương vườn. Sau khi vớt lên, thân lục bình được cắt bỏ phần lá, tách lấy cuống, mang đi phơi nắng nhiều ngày cho đến khi khô, chuyển sang màu vàng nâu tự nhiên. Công đoạn tưởng chừng đơn giản ấy lại quyết định chất lượng sản phẩm sau này, bởi lục bình phơi đạt chuẩn sẽ dẻo, dai, ít gãy và giữ màu bền đẹp.
Thông thường, đối với một cây lục bình trưởng thành, thân cây khoảng 60cm mới được thu hoạch. Lục bình khi thu hoạch được chọn lọc, loại bỏ lá, đem phơi nắng khoảng một tuần sẽ thành nguyên liệu để đan các sản phẩm.
Không chỉ rẻ và dễ kiếm, lục bình còn vượt trội về năng suất. Sợi lục bình to, mềm, dễ đan, giúp thời gian hoàn thiện một sản phẩm nhanh hơn gấp nhiều lần so với sợi cói hay lát vốn nhỏ, cứng và đòi hỏi kỹ thuật cao.
Theo những người làm nghề lâu năm, cùng một đơn vị thời gian, năng suất đan lục bình có thể gấp bốn lần so với cói, lát, trong khi sản phẩm vẫn đảm bảo tính thẩm mỹ và độ bền. Chính điều này giúp nghề đan lục bình phù hợp với lao động nông thôn, đặc biệt là phụ nữ và người lớn tuổi, những người có thể tranh thủ thời gian nông nhàn để làm thêm, tăng thu nhập.
Từ những chiếc giỏ đơn giản phục vụ sinh hoạt gia đình, sản phẩm lục bình ngày nay đã bước ra thị trường với diện mạo mới. Dưới bàn tay khéo léo của người thợ, lục bình được tạo hình thành túi xách thời trang, giỏ trang trí, thảm trải sàn, hộp đựng đồ, chụp đèn, đồ nội thất… Sự mộc mạc của chất liệu tự nhiên kết hợp với thiết kế tinh tế mang đến vẻ đẹp gần gũi nhưng không kém phần hiện đại.
Nhiều sản phẩm còn được phối thêm vải, da, kim loại, tạo điểm nhấn phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng đô thị và khách hàng quốc tế.
Nghề đan lục bình không quá khó, song đòi hỏi người làm phải khéo tay, tích lũy nhiều kinh nghiệm.
Một ưu điểm khác khiến lục bình được thị trường ưa chuộng chính là tính bền vững và thân thiện môi trường. Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sản phẩm xanh, giảm thiểu nhựa và vật liệu tổng hợp, các sản phẩm thủ công từ lục bình trở thành lựa chọn lý tưởng.
Khi nghề đan lát lục bình vừa tận dụng nguồn nguyên liệu tự nhiên sẵn có, vừa góp phần làm sạch sông rạch, hạn chế tình trạng lục bình sinh sôi quá mức gây ô nhiễm. Với nhiều làng nghề, việc thu hoạch lục bình không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn góp phần cải thiện môi trường sống.
Thực tế cho thấy, không ít hộ gia đình đã thoát nghèo nhờ bám trụ với nghề này. Từ vài chục nghìn đồng mỗi ngày khi mới học việc, người thợ lành nghề có thể đạt thu nhập ổn định vài trăm nghìn đồng/ngày, thậm chí cao hơn vào mùa cao điểm. Một số hộ nông dân có thể kiếm được 3-6 triệu mỗi tháng nhờ nghề đan lục bình.
Một chiếc giỏ lục bình bán tại chợ quê có giá khiêm tốn, nhưng khi xuất sang thị trường châu Âu, Mỹ hay Nhật Bản, giá trị có thể tăng gấp nhiều lần, mang lại lợi nhuận ổn định.
So với nghề đan cói, lát vốn gắn với một số vùng trồng nguyên liệu nhất định, nghề đan lục bình có tính linh hoạt cao. Người dân ở ven sông, ven kênh đều có thể tham gia, không cần diện tích canh tác lớn. Vốn đầu tư ban đầu thấp, chủ yếu là công lao động và một số dụng cụ đơn giản. Chính vì vậy, nghề này đặc biệt phù hợp với các hộ nông dân quy mô nhỏ, lao động nhàn rỗi hoặc những gia đình không có điều kiện chuyển đổi sang ngành nghề khác.
Dẫu vậy, nghề đan lục bình cũng đối mặt với không ít thách thức. Phần lớn sản xuất vẫn mang tính thủ công, nhỏ lẻ, phụ thuộc vào đơn hàng của thương lái hoặc doanh nghiệp trung gian nên đôi khi sẽ không chủ động được đầu ra. Bên cạnh đó, khâu xử lý nguyên liệu nếu không đảm bảo kỹ thuật có thể khiến sản phẩm dễ mốc, giảm độ bền, ảnh hưởng đến uy tín khi xuất khẩu.
Tuy nhiên, với xu hướng tiêu dùng xanh và nhu cầu ngày càng lớn đối với sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ vật liệu tự nhiên, lục bình vẫn được đánh giá là chất liệu giàu tiềm năng. Nhiều địa phương đã bắt đầu chú trọng hỗ trợ đào tạo tay nghề, cải tiến mẫu mã, kết nối thị trường, giúp nghề đan lục bình phát triển bền vững hơn.
Từ loài cây trôi dạt bị xem là thứ bị vứt bỏ, lục bình nay được "đổi đời" thành món nguyên liệu sạch, thân thiện với môi trường, góp phần cải thiện kinh tế gia đình và gìn giữ một nghề thủ công mang đậm dấu ấn của văn hóa sông nước.
