Từng chỉ là giống cây mọc hoang ven vườn, bờ ao hay được trồng làm hàng rào, cây chùm ngây nay trở thành “vàng xanh” giúp nhiều hộ dân có thêm nguồn thu ổn định. Với đặc tính dễ trồng, nhanh thu hoạch, giá trị dinh dưỡng cao, loại cây này đang mở ra một hướng làm nông linh hoạt cho cả nông dân lẫn những người mới bắt đầu tìm hiểu để canh tác.
Cây chùm ngây (tên khoa học: Moringa Oleifera) còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như cây cải ngựa, ba đậu dại, cây dùi trống,... Đây là một loại thảo dược bắt nguồn từ Ấn Độ. Ở Việt Nam, cây chùm ngây xuất hiện nhiều ở khu vực duyên hải miền Trung, Tây Nguyên và Nam Bộ.
Trước đây, chùm ngây thường được trồng lẻ tẻ để làm rau ăn trong gia đình, ít ai nghĩ rằng loại cây mảnh mai này lại có thể mang giá trị kinh tế rõ rệt. Đặc biệt, trong bối cảnh chùm ngây được xem là “tổ yến của người nghèo” khi chứa nhiều công dụng tốt cho sức khỏe nhưng giá thành lại rất rẻ.
Tất cả các bộ phận của cây chùm ngây như thân, lá, hoa, quả, hạt hay kể cả là rễ đều có chứa các nguyên tố vi lượng và hàm lượng khoáng chất quý giá. Do đó, không chỉ được biết đến như một loại thảo dược, thuốc chữa bệnh mà cây chùm ngây còn được dùng như một loại thực phẩm.
Theo nhiều nghiên cứu và kinh nghiệm dân gian, lá chùm ngây chứa hàm lượng cao vitamin A, C, canxi, sắt, protein thực vật và chất chống oxy hóa. Chính vì vậy, loại lá này thường được sử dụng làm rau nấu canh, xào, pha trà hoặc sấy khô nghiền thành bột để pha nước uống.
Chỉ vài năm gần đây, khi xu hướng tiêu dùng thực phẩm sạch và thảo mộc tự nhiên lên ngôi, chùm ngây được “đánh thức” như một loại nông sản giúp nhiều hộ dân đổi đời.
Chùm ngây là cây thân gỗ nhỏ, phát triển nhanh, chịu hạn tốt, có thể sống trên nhiều loại đất khác nhau. Lá chùm ngây nhỏ, màu xanh đậm, mọc thành chùm, dễ thu hái. Điểm đặc biệt của cây là khả năng tái sinh mạnh: sau mỗi lần cắt lá, cây tiếp tục đâm chồi mới, cho thu hoạch liên tục quanh năm nếu được chăm sóc đúng cách.
Bột chùm ngây được nhiều người ưa chuộng, chọn làm thực phẩm bảo vệ sức khỏe.
Về mặt canh tác, chùm ngây không đòi hỏi kỹ thuật phức tạp. Cây có thể trồng bằng hạt hoặc giâm cành, thời gian sinh trưởng ngắn. Nếu trồng bằng hạt, chỉ sau khoảng 2,5–3 tháng là có thể bắt đầu thu hái lá; còn trồng bằng cành, thời gian này thậm chí rút ngắn hơn. Cây ưa nắng, chịu hạn tốt, ít sâu bệnh nên chi phí chăm sóc thấp, phù hợp với cả mô hình vườn hộ lẫn trồng xen canh trên diện tích nhỏ.
Người trồng thường bố trí chùm ngây với mật độ vừa phải để cây có không gian phát triển tán lá. Đất trồng chỉ cần tơi xốp, thoát nước tốt, không cần quá màu mỡ. Việc bón phân hữu cơ định kỳ giúp cây cho lá non đều và xanh. Đặc biệt, chùm ngây rất ít khi phải dùng đến thuốc bảo vệ thực vật, đáp ứng tốt tiêu chí nông nghiệp sạch, an toàn cho người trồng và người tiêu dùng.
Nhờ nhu cầu thị trường tăng cao, đầu ra của chùm ngây ngày càng đa dạng. Lá tươi được bán cho các chợ dân sinh, nhà hàng chay, quán ăn thực dưỡng; lá khô và bột chùm ngây được tiêu thụ mạnh qua các kênh online, cửa hàng thực phẩm sạch. Giá lá tươi dao động từ 20.000–30.000 đồng/kg, trong khi lá sấy khô có thể đạt 180.000–250.000 đồng/kg, bột chùm ngây thậm chí cao hơn nếu được chế biến với kỹ thuật cao.
Cây chùm ngây dễ sinh trưởng. Sâu bệnh hại chủ yếu là ốc sên và một số côn trùng nhỏ, ngoài ra rất ít bệnh. Người trồng có thể rải vỏ trứng phơi khô đập vụn rải quanh gốc để hạn chế sên.
Với diện tích khoảng 1000 m2, mỗi năm có thể thu hoạch từ 8-10 lứa lá, sản lượng trung bình đạt vài tấn lá tươi. Sau khi trừ chi phí giống, phân bón và công chăm sóc, thu nhập từ chùm ngây có thể đạt 80-120 triệu đồng/năm. Với những hộ tận dụng thêm khâu sấy khô, xay bột hoặc bán cây giống, mức thu nhập còn cao hơn và ổn định hơn so với chỉ bán lá tươi.
Chùm ngây là loài cây có khả năng thích ứng với nhiều điều kiện sinh thái khác nhau, không chỉ mang lại hiệu quả về kinh tế, cải thiện đời sống người dân, mà còn góp phần phủ xanh những vùng đồi khô hạn, cải tạo đất, bảo vệ môi trường.
Cây chùm ngây không chỉ là cây trồng mang lại lợi nhuận ổn định, mà trở thành một hướng làm nông bền vững: tận dụng lợi thế tự nhiên, tạo thêm việc làm tại chỗ, đồng thời đưa loại cây trước kia chỉ mọc dại nay thành đặc sản giàu dinh dưỡng, tốt cho sức khỏe.
Trong những năm gần đây, không chỉ được xem như “tổ yến của người nghèo", cây chùm ngây còn mở thêm một cơ hội cho người nông dân khi đây trở thành nguyên liệu bổ sung trong thức ăn cho cá, tôm: vừa cung cấp nguồn đạm thực vật, vừa hỗ trợ tăng trưởng và cải thiện sức đề kháng, giúp vật nuôi chống chịu tốt hơn trước một số tác nhân gây bệnh. Vì vậy, bên cạnh bán lá tươi cho người tiêu dùng, không ít hộ trồng cây chùm ngây còn chủ động sấy khô, xay bột để bán cho các trại nuôi cá, đại lý thức ăn thủy sản hoặc người nuôi nhỏ lẻ.
Hoa chùm ngây giàu flavonoid và chất chống oxy hóa, có tác dụng kháng khuẩn, hỗ trợ tiêu hóa, tăng miễn dịch, giúp các loại thủy sản như cá, tôm… phát triển nhanh.
Đến nay, mô hình trồng cây chùm ngây hay xen canh với những cây hoa màu khác của nhiều hộ đã cho thấy hiệu quả rõ rệt khi vừa tận dụng được diện tích, vừa tạo thêm nguồn thu ổn định. Song song đó, nhiều tổ hợp tác, hợp tác xã đầu tư chế biến, hoàn thiện bao bì, nhãn mác... qua đó nâng tính cạnh tranh và mở rộng đầu ra.
