Từng bị xem là phụ phẩm vô giá trị sau mỗi mùa gặt, rơm rạ nay trở thành “vàng mềm” giúp nhiều nông dân có thêm nguồn thu nhập đáng kể. Từ việc cuốn rơm, gom rơm đến kinh doanh rơm, nghề lạ tưởng đơn giản này đang âm thầm tạo ra khoản lợi nhuận hàng chục triệu đồng mỗi vụ cho những nông dân biết nắm bắt cơ hội.
Tại nhiều vùng lúa trên cả nước, đặc biệt ở Đồng bằng sông Cửu Long, miền Trung và vùng đồng bằng Bắc Bộ, hình ảnh những cánh đồng sau gặt trơ gốc rạ rồi được đốt bỏ từng rất quen thuộc.
Rơm rạ bị xem là thứ đi vì không đem lại giá trị, gây vướng víu, thậm chí gây ô nhiễm khi bị đốt hàng loạt.
Thế nhưng vài năm trở lại đây, rơm đã trở thành hàng hóa, được nông dân tận dụng là nguyên liệu để sản xuất, lót chuồng hay là giá thể để trồng cây. Cụ thể, nhu cầu rơm phục vụ chăn nuôi, trồng nấm, phủ gốc cây, trồng rau sạch, sản xuất nông nghiệp hữu cơ tăng mạnh khiến nghề thu gom rơm vào mùa gặt ngày càng phát triển. Người dân chỉ cần một chiếc máy cuốn rơm, xe chở và sức làm bền bỉ là đủ để biến thứ ai cũng bỏ đi thành nguồn thu ổn định.
Nghề thu rơm thủ công tưởng nhẹ nhàng nhưng lại cực nhọc bậc nhất trong mùa gặt. Người làm phải cúi lom khom suốt nhiều giờ để gom từng nắm rơm, xốc lên vai rồi vác thành từng bó lớn đưa ra bờ ruộng.
Trời nắng gắt, rơm khô bám đầy mặt mũi, hơi nóng từ đất bốc lên khiến cơ thể mệt lả. Mỗi bó rơm nặng gần chục ký, người thu phải đi lại liên tục, có khi cả ngày chỉ nghỉ vài phút. Dù vất vả và năng suất thấp, nhiều người vẫn bám nghề vì kiếm được thu nhập mỗi ngày từ 100.000-300.000 đồng.
Gần đây, khi công nghệ phát triển hơn thì nhiều hộ nông dân đầu tư máy móc để thực hiện công việc này nhẹ nhàng và nhanh chóng hơn. Máy chạy dọc lối gặt, cuộn rơm thành từng cuộn tròn nặng 20-30kg.
Trước đây gom rơm phải làm thủ công, vừa mất sức vừa không hiệu quả, thì hiện nay máy cuốn rơm đã làm thay đổi hoàn toàn cách làm.
Một máy vận hành tốt có thể tạo ra từ 60 đến hơn 100 cuộn/ngày, tương đương sức lao động của cả chục người. Chi phí đầu tư cho một máy cuốn rơm dao động khoảng 40-70 triệu đồng, nhưng nhiều nông dân cho biết họ chỉ cần một vụ gặt là có thể thu hồi vốn.
Mỗi cuộn rơm bán với giá 25.000-50.000 đồng tùy thời điểm, vào mùa khan hàng giá còn tăng cao hơn. Chỉ cần gom vài hecta rơm là thu nhập đã lên tới hàng chục triệu đồng.
Không chỉ bán rơm cuộn, người làm nghề còn kiếm thêm từ nhiều dịch vụ khác nhau. Một số nhóm nhận dọn sạch rơm trên ruộng cho nông dân, thu về vài triệu đồng mỗi hecta. Một số hộ cung cấp dài hạn với các trại bò, trại dê - nơi cần hàng trăm cuộn rơm mỗi tháng để làm chất độn chuồng, từ đó đảm bảo đầu ra cho nguồn hàng của mình.
Các cơ sở trồng nấm, đặc biệt là nấm rơm, cũng tiêu thụ lượng rơm lớn quanh năm. Nhờ đa dạng đầu ra, nghề thu gom rơm không còn bị bó buộc vào mùa vụ mà dần trở thành một sinh kế có thu nhập ổn định.
Tính toán sơ bộ, một nhóm 2–3 người làm nghề thu gom rơm có thể mang về khoảng 800.000 đến hơn 1,5 triệu đồng mỗi ngày, tùy khu vực và chi phí vận chuyển. Những người làm quy mô nhỏ có thể kiếm 10–20 triệu đồng mỗi vụ, quy mô lớn có thể đạt 60–100 triệu đồng. Với nông dân làm nghề phụ mùa gặt, số tiền này là khoản thu đáng giá giúp họ xoay sở chi phí sinh hoạt và tái đầu tư sản xuất.
Sở dĩ gọi rơm là “vàng mềm” vì giá trị kinh tế cao mà người thu hoạch không tốn nhiều chi phí đầu tư.
Tuy vậy, nghề này không dễ như vẻ ngoài. Người làm phải có sức khỏe tốt để chạy liên tục theo máy, bốc vác cuộn rơm nặng hàng chục ký. Họ phải nắm rõ lịch gặt từng cánh đồng để đến đúng thời điểm, tránh trường hợp mưa trái mùa khiến rơm ướt, hư hỏng và mất giá.
Ngoài ra, vận chuyển rơm là khâu tốn kém do tính cồng kềnh và cần xe lớn, khiến chi phí tăng đáng kể. Tuy vất vả nhưng nhìn chung nghề làm rơm này có lợi nhuận cao khiến nghề cuốn rơm vẫn thu hút nhiều lao động nông thôn.
Điều đáng nói là nghề thu gom rơm cũng đang góp phần giải quyết vấn đề môi trường tại nhiều địa phương. Thay vì đốt rơm gây khói bụi và ảnh hưởng giao thông, nông dân nay có thêm động lực bán rơm, giúp giảm khí thải và giữ lại nguồn hữu cơ trong đất thông qua tái sử dụng.
Trong tương lai, nghề này có nhiều triển vọng khi nông nghiệp Việt Nam hướng đến mô hình tuần hoàn. Rơm rạ có thể được xuất khẩu làm nguyên liệu chăn nuôi, làm tấm lót sinh học hoặc trở thành nguồn nguyên liệu cho sản phẩm thân thiện môi trường. Xu hướng cơ giới hóa giúp máy cuốn rơm ngày càng hiện đại và năng suất cao, tạo điều kiện để nghề phát triển bền vững hơn. Nhu cầu rơm sạch, rơm chất lượng cao cũng mở ra cơ hội tăng giá trị cho người làm nghề.
Từ thứ bị vứt bên lề ruộng đồng, rơm rạ giờ đã trở thành “vàng mềm” mang đến nguồn thu đáng kể cho nhiều gia đình nông thôn. Nghề thu gom rơm dù lạ và chỉ phát triển trong những năm trở lại đây nhưng lại có tiềm năng lớn. Nghề này đòi hỏi sự nhạy bén, sức bền và hiểu biết về thị trường của những người nông dân.
