Dù hình dáng gây e ngại, sâu chít vẫn được săn lùng nhờ hương vị béo bùi và giá trị dinh dưỡng cao, trở thành "lộc trời" đắt giá của núi rừng Tây Bắc.
Ẩm thực vùng cao Việt Nam từ lâu đã nổi tiếng với những món ăn khiến người miền xuôi vừa tò mò vừa e dè. Có những đặc sản nhìn qua đã khiến nhiều người "khiếp vía", nhưng khi vượt qua rào cản tâm lý ban đầu, lại trở thành hương vị gây thương nhớ. Sâu chít là một trong số đó.
Sâu chít thực chất là ấu trùng của một loài côn trùng sinh sống trong thân cây chít, hay còn gọi là cây đót. Khi xâm nhập vào thân cây, sâu cắn đục làm cây ngừng sinh trưởng, nhờ đó tích tụ được nhiều dưỡng chất. Loài sâu này được tìm thấy nhiều ở các tỉnh vùng núi phía Bắc, đặc biệt là khu vực Tây Bắc, nơi có rừng cây chít mọc tự nhiên.
Sâu chít là ấu trùng sống trong thân cây chít rừng Tây Bắc, hình dáng trắng sữa, béo mọng, từng khiến nhiều người e dè nhưng nay trở thành đặc sản được săn lùng.
Theo kinh nghiệm của người dân địa phương, sâu chít thường xuất hiện vào cuối thu, đầu đông, kéo dài khoảng bốn tháng. Đây cũng là thời điểm bà con vào rừng tìm những cây chít đã bị sâu đục để thu hoạch. Công việc này đòi hỏi sự tinh ý và kinh nghiệm, bởi không phải cây nào cũng có sâu, và việc tách sâu khỏi thân cây phải làm khéo để giữ được con sâu nguyên vẹn.
Sâu chít có màu trắng sữa, thân căng mọng, sống nhung nhúc trong những đọt chít. Sau khi được lấy ra khỏi thân cây, sâu thường được thả ngay vào chậu rượu pha loãng. Cách làm này giúp sâu không bị biến chất, đồng thời nhả hết chất bẩn còn sót lại trong cơ thể. Đây là bước sơ chế quan trọng trước khi sâu được đem chế biến hoặc bảo quản.
Cây chít là nơi "cư ngụ" của sâu chít.
Trong đời sống ẩm thực của đồng bào vùng cao, sâu chít là nguyên liệu quen thuộc, có thể chế biến thành nhiều món ăn khác nhau. Sâu chít tươi thường được rang, nướng, xào trứng hoặc nấu cháo, đồ xôi. Tuy nhiên, món ăn được nhiều người đánh giá cao nhất vẫn là sâu chít xào lá chanh. Cách chế biến đơn giản nhưng giữ trọn được độ béo ngậy của sâu, kết hợp với mùi thơm tinh dầu từ lá chanh, tạo nên hương vị rất riêng.
Không ít thực khách lần đầu nhìn thấy sâu chít đều tỏ ra dè chừng, thậm chí sợ hãi. Thế nhưng, khi đã nếm thử, nhiều người lại bất ngờ vì vị ngon ngoài mong đợi. Sâu chít có vị bùi, béo ngậy, ngọt dịu tự nhiên, khi cắn vào cảm nhận rõ lớp thịt mềm, mọng bên trong. Chính hương vị này đã chinh phục cả những người vốn "khó tính" trong chuyện ăn uống.
Không chỉ là món ăn độc đáo, sâu chít còn được xem như một loại thuốc bổ trong y học cổ truyền. Theo Đông y, sâu chít có vị cam, tính ấm, tác dụng bổ phế, ích thận, an thần. Loài sâu này thường được dùng trong các bài thuốc chữa chứng thận âm dương lưỡng hư, hỗ trợ điều trị ho, suyễn, thổ huyết và tình trạng thận dương suy vi.
Chính vì công dụng tốt cho thận, sâu chít dần được nhiều người truyền tai nhau như một "thần dược phòng the", có khả năng tăng cường sinh lực.
Sâu chít thường được ngâm rượu để bảo quản lâu và dùng làm rượu thuốc. Người dân tin rằng rượu sâu chít giúp bồi bổ cơ thể, tăng cường sinh lực, nhưng việc sử dụng cần điều độ để tránh phản ứng không mong muốn.
Theo các phân tích, khoảng 30% cơ thể sâu chít là protein. Loài sâu này còn chứa tới 17 loại amino acid cần thiết cho sự phát triển của cơ thể, với hàm lượng được cho là cao gấp nhiều lần so với đông trùng hạ thảo. Nhờ đó, sâu chít có thể được sử dụng như một thực phẩm bồi bổ sức khỏe, đặc biệt với người suy nhược, người cần phục hồi thể trạng. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng khuyến cáo không nên lạm dụng, bởi sâu chít có thể gây dị ứng hoặc thậm chí sốc phản vệ ở một số người nhạy cảm.
Ngoài ăn tươi, sâu chít còn được nhiều người mua về để ngâm rượu, tin rằng rượu sâu chít giúp bồi bổ cơ thể và tăng cường sinh lực. Chính nhu cầu ngày càng tăng khiến sâu chít không chỉ là đặc sản của người vùng cao mà còn trở nên có tiếng ở miền xuôi. Nhiều du khách khi lên Tây Bắc sẵn sàng tìm mua sâu chít về làm quà, hoặc đặt trước từ các thương lái mỗi khi vào mùa.
Tùy thời điểm, sâu chít tươi đã được tách khỏi thân cây chít có thể có giá khoảng 1,1 triệu đồng/kg. Riêng loại sâu chít sấy khô, do bảo quản được lâu và tiện vận chuyển, giá còn cao gấp nhiều lần. Có thời điểm, sâu chít khô được bán với giá lên tới khoảng 3,3 triệu đồng/kg. Mức giá này khiến sâu chít trở thành một trong những đặc sản đắt đỏ bậc nhất được khai thác từ núi rừng.
Ẩm thực từ sâu chít mang đậm dấu ấn núi rừng Tây Bắc, với các món như xào lá chanh, rang, nướng, nấu cháo. Vị béo bùi, ngọt dịu độc đáo khiến nhiều thực khách vượt qua e dè ban đầu.
Từ một loài ấu trùng khiến nhiều người e sợ, sâu chít đã "đổi đời", trở thành đặc sản quý hiếm, vừa mang giá trị ẩm thực vừa mang yếu tố văn hóa - y học dân gian. Dù còn gây tranh cãi về hình thức và cách sử dụng, sâu chít vẫn đang là "lộc trời" của núi rừng Tây Bắc được săn lùng mỗi mùa và luôn trong tình trạng "cháy hàng".
