Hoa thuỷ liễu thực chất là hoa của cây bần – một loài cây thân gỗ nhỏ thuộc họ đước, sinh trưởng phổ biến ở vùng nước lợ miền Tây.
Miền Tây Nam Bộ – vùng đất trù phú được thiên nhiên ưu đãi – từ lâu đã nổi tiếng với vô vàn đặc sản dân dã. Không chỉ là những món ăn từ cá, tôm, trái cây miệt vườn, nơi đây còn có những “món quà” rất đỗi giản dị mà tinh tế từ thiên nhiên, một trong số đó là hoa thuỷ liễu – loài cây từng mọc dại ven sông, nay trở thành nguyên liệu quý giá góp phần làm nên bản sắc ẩm thực sông nước.
Loài cây mọc dại mang tên mỹ miều “thuỷ liễu”
Hoa thuỷ liễu thực chất là hoa của cây bần – một loài cây thân gỗ nhỏ thuộc họ đước, sinh trưởng phổ biến ở vùng nước lợ miền Tây. Cây bần bám rễ vào bờ sông, bờ kênh, nơi đất pha bùn và chịu ảnh hưởng của thuỷ triều. Vào mùa nước nổi, những tán cây xanh ngắt rợp bóng ven bờ, hoa nở trắng ngà, điểm xuyết hồng nhạt, tạo nên khung cảnh thanh thoát hiếm có.
Cái tên “thuỷ liễu” đã có từ thời Nguyễn. Tương truyền, vua Gia Long khi xuôi thuyền qua miền sông nước đã trông thấy loài hoa dại thanh tao này và đặt cho nó danh xưng mỹ miều, mang ý nghĩa “liễu bên nước”, thể hiện vẻ đẹp mềm mại, dịu dàng của thiên nhiên vùng đất phương Nam.
Hoa thuỷ liễu thực chất là hoa của cây bần.
Ngày trước, hoa thuỷ liễu gần như bị bỏ quên. Người dân chỉ xem đó là phần phụ của cây bần – vốn được biết đến nhiều hơn nhờ quả dùng để nấu canh chua. Nhưng rồi theo thời gian, khi xu hướng ẩm thực bản địa và nguyên liệu tự nhiên lên ngôi, loài hoa mộc mạc ấy lại được tìm thấy giá trị ẩn sâu bên trong.
Từ món ăn quê mùa thành đặc sản được săn tìm
Hoa thuỷ liễu nở rộ vào khoảng cuối mùa mưa đến đầu mùa khô, thường rơi xuống sông thành từng đám, làm mặt nước như phủ một lớp “lụa trắng”. Người miền Tây có thói quen hái những chùm hoa vừa hé nở để chế biến món ăn. Cánh hoa sau khi tách bỏ phần cùi và trái non bên trong sẽ được ngâm qua nước muối loãng cho bớt vị chát, rồi để ráo. Thoạt đầu, hoa có vị hơi chát nhẹ, nhưng càng ăn càng cảm nhận rõ hậu vị ngọt thanh, rất dễ chịu.
Từ chỗ là món ăn quê mùa chỉ có mặt trong mâm cơm nhà nông, hoa thuỷ liễu ngày nay đã “lên đời” và trở thành một trong những đặc sản được nhiều người tìm mua mỗi khi vào mùa. Không chỉ người miền Tây mà cả du khách từ thành phố cũng săn lùng loài hoa này để thưởng thức hoặc làm quà biếu, như một cách mang theo chút hương vị miền sông nước.
Đa dạng cách chế biến, đậm đà bản sắc sông nước
Giá trị ẩm thực của hoa thuỷ liễu không nằm ở sự cầu kỳ mà ở cách nó kết hợp tinh tế với các nguyên liệu khác, tạo nên hương vị đặc trưng không thể nhầm lẫn.
Gỏi hoa thuỷ liễu là món phổ biến nhất. Hoa sau khi sơ chế sẽ được trộn cùng thịt ba chỉ luộc thái mỏng, tôm hấp hoặc mực, thêm giấm, đường, chanh, tỏi ớt để tạo vị chua ngọt hài hoà. Vị chát nhẹ của hoa quyện với vị ngọt béo của thịt và hải sản tạo thành tổng thể vừa lạ miệng vừa thanh mát.
Hoa thuỷ liễu luộc chấm mắm cá mề gà là cách chế biến truyền thống mà người miền Tây rất ưa chuộng. Cá mề gà – một loại cá nhỏ, đầu óng ánh – sau khi ủ thành mắm có mùi vị đậm đà, khi kết hợp cùng hoa tạo nên trải nghiệm ẩm thực dân dã nhưng khó quên.
Nhúng lẩu mắm là biến tấu hiện đại hơn. Hoa được dùng như rau ăn lẩu, vừa giữ được độ giòn nhẹ, vừa làm dậy mùi thơm đặc trưng của nước lẩu cá linh, cá sặc – vốn là “linh hồn” của ẩm thực miền Tây.
Nhờ vị chát thanh, ngọt hậu và hương thơm nhẹ, hoa thuỷ liễu không chỉ làm tăng chiều sâu hương vị món ăn mà còn giúp cân bằng chất béo, làm giảm cảm giác ngấy, khiến bữa ăn thêm trọn vẹn.
Gìn giữ giá trị văn hoá ẩm thực bản địa
Sự “lên ngôi” của hoa thuỷ liễu trong vài năm trở lại đây không chỉ phản ánh xu hướng tìm về nguyên liệu tự nhiên mà còn cho thấy sự trân trọng ngày càng lớn với giá trị bản địa. Những gì từng bị xem là “món ăn quê mùa” giờ đây được nhìn nhận như di sản văn hoá – bởi mỗi món ăn không đơn thuần là hương vị, mà còn chứa đựng câu chuyện về vùng đất, con người và lịch sử nơi nó sinh ra.
Tại Cù lao Dung (Sóc Trăng), gỏi hoa thuỷ liễu hiện đã trở thành món đặc sản không thể thiếu trong thực đơn nhà hàng phục vụ khách du lịch. Mỗi mùa hoa về, những phiên chợ quê lại tấp nập người mua kẻ bán, không chỉ là người địa phương mà còn có cả du khách từ thành phố tìm đến để mang về chút dư vị quê hương.
Hoa thuỷ liễu – từ loài hoa dại ven sông từng bị lãng quên – nay đã có chỗ đứng riêng trong bản đồ ẩm thực Việt. Không ồn ào, không phô trương, món ăn từ loài hoa này là minh chứng sống động cho sức sống bền bỉ của ẩm thực dân gian, và cho thấy rằng những điều tưởng chừng bình thường nhất lại có thể trở thành đặc sản nếu ta biết nhìn nhận bằng con mắt trân quý và nâng niu.
