Sở dĩ được gọi là “vàng đen” vì giống cây này có thời gian chăm sóc không quá dài, không cần đầu tư nhiều công và tiền vốn nhưng vẫn cho năng suất bền vững, mang lại hiệu quả kinh tế cao.
Từng là loại cây mọc hoang ven nương rẫy, ít được chú ý và chủ yếu phục vụ nhu cầu cho bà con địa phương, cây thạch đen nay đã “lột xác” để trở thành nguồn thu nhập đáng kể cho nhiều hộ nông dân miền núi phía Bắc. Chỉ sau khoảng 4 tháng gieo trồng, người dân có thể thu hoạch, bán ra thị trường với giá ổn định, giúp loại cây này được ví như “vàng đen” giữa vùng đất đồi khô cằn.
Tại các tỉnh như Cao Bằng, Lai Châu, Điện Biên... cây thạch đen đang dần trở thành cây trồng chủ lực, giúp nhiều bà con đổi đời. Trước đây, thạch đen chỉ được trồng rải rác, thu hái làm nguyên liệu nấu thạch giải nhiệt trong gia đình. Giá trị kinh tế không cao, đầu ra hạn chế khiến loại cây này chưa từng được xem là một công việc mưu sinh.
Tuy nhiên, vài năm trở lại đây, khi nhu cầu tiêu thụ thạch đen tăng mạnh, đặc biệt vào mùa nắng nóng, cây trồng tưởng như bị lãng quên này bắt đầu được “đánh thức”.
Cây thạch đen (còn được gọi là cây tiên thảo) - một loại cây thân cỏ cao chưa tới 1m, sinh trưởng nhanh, ưa khí hậu mát, đất tơi xốp và không đòi hỏi nhiều phân bón. Thời gian sinh trưởng ngắn, chỉ khoảng 3,5-4 tháng là có thể thu hoạch toàn bộ thân và lá. Đây chính là ưu điểm lớn nhất khiến nhiều nông dân mạnh dạn chuyển đổi từ những cây trồng kém hiệu quả sang trồng thạch đen. Cây thạch đen có vị ngọt, tính mát, theo Đông y thì lá cây này có tác dụng giải nhiệt, giúp giảm huyết áp, trị cảm mạo, đau khớp….
Với người dân vùng cao, nơi đất đai không thuận lợi cho các loại cây công nghiệp dài ngày, thạch đen được xem là lựa chọn “vừa sức”, ít rủi ro và không cần đầu tư nhiều vốn.
Do có tính mát, nên cây thạch đen giúp giải nhiệt, làm dịu cơn khát và thanh lọc cơ thể hiệu quả trong những ngày hè nóng bức.
Nghề trồng thạch đen không quá phức tạp nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ trong từng khâu. Người trồng thường xuống giống vào đầu vụ xuân, khi thời tiết ấm dần và độ ẩm trong đất ổn định. Cây được trồng bằng hom, mỗi hom dài khoảng 10-15cm, cắm trực tiếp xuống luống đã được làm đất kỹ. Sau khi trồng, cây bén rễ nhanh, phát triển thành bụi thấp, tán lá dày, che kín mặt đất. Trong suốt quá trình sinh trưởng, người trồng chủ yếu làm cỏ, giữ ẩm và hạn chế sâu bệnh, gần như không phải đầu tư nhiều phân hóa học.
Sau khoảng 4 tháng, khi cây đạt chiều cao và sinh khối tối đa, nông dân bắt đầu thu hoạch. Thạch đen được cắt sát gốc, bó thành từng bó lớn rồi đem phơi khô hoặc sấy nhẹ. Công đoạn này khá vất vả vì phụ thuộc nhiều vào thời tiết. Những ngày nắng gắt là thời điểm lý tưởng để phơi, còn nếu gặp mưa kéo dài, người trồng buộc phải sấy thủ công để tránh cây bị mốc, giảm chất lượng. Dù vậy, so với nhiều cây trồng khác, thạch đen vẫn được đánh giá là “dễ chiều”.
Sở dĩ cây thạch đen được gọi là “vàng đen” không chỉ vì màu sắc sau khi phơi khô, mà còn bởi giá trị kinh tế mang lại. Trung bình mỗi hecta thạch đen cho sản lượng từ 3-5 tấn lá thạch khô, tùy điều kiện canh tác. Giá bán thạch đen khô trên thị trường dao động từ 25.000–40.000 đồng/kg, có thời điểm khan hàng giá còn cao hơn. Sau khi trừ chi phí giống, công lao động và phơi sấy, người trồng có thể thu lãi từ 60–100 triệu đồng/ha mỗi vụ. Với chu kỳ ngắn, nhiều hộ có thể trồng 2 vụ/năm, mang lại nguồn thu ổn định.
Kỹ thuật trồng và chăm sóc thạch đen cực kỳ đơn giản, dễ làm. Chỉ cần nhân giống bằng con đường vô tính, nguồn giống chủ yếu bằng gốc thân cây của vụ trước. Cây ưa đất dốc nhẹ, đất ven suối ẩm thuộc loại đất thịt pha cát màu xám hoặc xám vàng có tầng sâu dày, không lẫn đá.
Không ít nông dân chia sẻ rằng, so với trồng ngô, sắn hay lúa, trồng thạch đen cho hiệu quả kinh tế cao hơn rõ rệt, lại ít rủi ro về giá. Đặc biệt, thạch đen dễ bảo quản ở dạng khô, không chịu áp lực phải bán gấp như các loại nông sản tươi. Đây là yếu tố quan trọng giúp người trồng chủ động hơn trong việc tìm đầu ra cho sản phẩm.
Ngoài thị trường nội địa, nơi thạch đen được sử dụng phổ biến để nấu thạch giải nhiệt, nhiều doanh nghiệp đã thu mua để chế biến sâu, đóng gói sản phẩm tiện lợi. Một phần sản lượng còn được xuất khẩu sang Trung Quốc và một số thị trường châu Á, nơi nhu cầu thạch đen làm thực phẩm và dược liệu khá lớn.
Tuy mang lại thu nhập khá, nghề trồng thạch đen cũng đòi hỏi người nông dân phải hiểu bài bản về quy trình trồng. Bên cạnh đó, người trồng phải có sức khỏe để đảm đương khâu thu hoạch và phơi sấy vốn khá nặng nhọc. Thời tiết là yếu tố rủi ro lớn nhất, bởi chỉ cần vài ngày mưa liên tục trong giai đoạn phơi có thể khiến thạch đen giảm chất lượng, mất giá.
Từ một loại cây mọc hoang, từng bị xem nhẹ về giá trị kinh tế, thạch đen nay đã trở thành “vàng đen” mang lại thu nhập đáng kể cho nhiều hộ nông dân. Nghề trồng thạch đen tuy lạ, không hào nhoáng, nhưng với chu kỳ ngắn, vốn đầu tư thấp và thị trường ngày càng rộng mở, đang dần khẳng định vị thế như một hướng đi mới, giúp người dân miền núi cải thiện đời sống và bám trụ với nông nghiệp.
