Theo thống kê của công an các địa phương, hai tháng qua, cả nước liên tiếp xảy ra nhiều vụ án xuất phát từ va chạm giao thông. Nhiều trường hợp mặc dù không gây hậu quả gì sau va chạm nhưng việc hành xử côn đồ lại gây thiệt hại về sức khỏe, tài sản thậm chí cả tính mạng. Từ những vụ việc nêu trên cho thấy, việc thiếu kiềm chế và kiểm soát bản thân rất dễ kéo theo hệ lụy đáng tiếc. Ứng xử thế nào mới là văn minh, có văn hóa, phóng viên Báo Phụ nữ Thủ đô có cuộc trao đổi với ThS Lê Thị Thanh Hà, giảng viên tâm lý học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2.
Thưa bà, bà nhận định gì về xu hướng sử dụng bạo lực khi xảy ra va chạm giao thông trong xã hội hiện nay?
ThS Lê Thị Thanh Hà: Nó đang trở nên phổ biến. Theo tôi thấy, thực trạng này có gia tăng, đặc biệt là trong các đô thị lớn, nơi mật độ giao thông cao và mọi người thường xuyên phải đối mặt với tình trạng tắc nghẽn hoặc thời gian di chuyển kéo dài. Đây không chỉ là vấn đề về va chạm giao thông mà còn phản ánh các yếu tố tâm lý như căng thẳng, thiếu kiểm soát cảm xúc và hành vi trong giao tiếp xã hội của người tham gia giao thông. .
Theo bà, đâu là những nguyên nhân chính dẫn đến hành vi bạo lực khi xảy ra va chạm giao thông?
ThS Lê Thị Thanh Hà: Hành vi bạo lực trong va chạm giao thông có thể xuất phát từ nhiều yếu tố tâm lý, xã hội và giáo dục. Một nguyên nhân quan trọng là mức độ hiểu biết thấp về luật lệ giao thông, khiến người tham gia dễ vi phạm mà không nhận thức được hậu quả, từ đó tạo ra mâu thuẫn. Thiếu kỹ năng kiểm soát cảm xúc và ứng xử cũng góp phần vào hành vi bạo lực, khi người tham gia không thể kiềm chế tức giận trong những tình huống căng thẳng. Các áp lực cuộc sống và stress cũng có thể là nguyên nhân gián tiếp làm tăng sự kích động và mất kiên nhẫn, dẫn đến phản ứng mạnh mẽ trên đường.
Ngoài ra, thiếu văn hóa giao thông và sự giáo dục về cách ứng xử trong giao thông cũng làm cho hành vi bạo lực dễ xảy ra. Sự thiếu hụt kỹ năng giao tiếp và giải quyết xung đột khiến nhiều người lựa chọn bạo lực để giải quyết mâu thuẫn. Môi trường giao thông căng thẳng, như ở các thành phố đông đúc, càng làm tăng khả năng phát sinh hành vi bạo lực. Cuối cùng, một số ảnh hưởng từ truyền thông và mạng xã hội, những hình ảnh, video khuyến khích giải quyết vấn đề bằng bạo lực, có thể làm thay đổi nhận thức và tạo ra một môi trường dễ chấp nhận hành vi này. Mạng xã hội có thể tạo ra một hình mẫu, khiến một số người nghĩ rằng việc giải quyết mâu thuẫn bằng bạo lực là một hành động hợp lý hoặc thậm chí là một cách thể hiện quyền lực cá nhân.
ThS Lê Thị Thanh Hà.
Những hành vi bạo lực này có thể gây ra hệ lụy gì về mặt tâm lý, xã hội hoặc thậm chí là kinh tế?
ThS Lê Thị Thanh Hà: Về mặt tâm lý, những người có hành vi bạo lực có thể trải qua cảm giác tội lỗi, xấu hổ, hoặc lo lắng về hậu quả hành vi do chính mình gây ra. Những người chứng kiến hoặc trở thành nạn nhân của các vụ bạo lực giao thông cũng có thể bị tổn thương tâm lý, với những cảm giác lo sợ, lo âu và stress kéo dài. Điều này có thể dẫn đến việc hình thành các rối loạn tâm lý như rối loạn căng thẳng hậu chấn thương (PTSD), đặc biệt là trong những tình huống bạo lực nghiêm trọng.
Về mặt xã hội, hành vi bạo lực giao thông góp phần làm tăng mức độ xung đột và thiếu lòng tin giữa các thành viên trong cộng đồng. Khi người dân cảm thấy không an toàn trong môi trường giao thông, họ có thể trở nên thận trọng, cảnh giác hoặc thậm chí thụ động, điều này ảnh hưởng đến chất lượng các mối quan hệ xã hội. Sự xuất hiện của bạo lực giao thông cũng có thể phá vỡ văn hóa cộng đồng, làm giảm tinh thần đoàn kết và hợp tác trong việc xây dựng một xã hội văn minh, tôn trọng lẫn nhau.
Va chạm giao thông cũng sẽ ảnh hưởng ít nhiều tới kinh tế. Chi phí liên quan đến việc sửa chữa xe cộ, viện phí cho nạn nhân và chi phí pháp lý (nếu có kiện tụng) có thể ảnh hưởng đến kinh tế của người trong cuộc. Hơn nữa, khi tình trạng bạo lực giao thông diễn ra phổ biến, chi phí cho các biện pháp bảo vệ an ninh và giám sát giao thông cũng tăng lên, tạo gánh nặng cho ngân sách.
Không chỉ vậy, khi người dân chứng kiến hoặc trở thành nạn nhân của bạo lực, họ có thể mất niềm tin vào hệ thống pháp luật. Điều này có thể dẫn đến việc họ trở nên thờ ơ, thậm chí phản kháng lại các quy định và quy tắc giao thông, cho rằng bạo lực là một cách để giải quyết các vấn đề. Trong một xã hội nơi hành vi bạo lực trở nên phổ biến, người dân có thể hình thành nhận thức sai lầm rằng việc đối phó với xung đột giao thông bằng bạo lực là bình thường hoặc có thể chấp nhận được, từ đó kéo theo một vòng xoáy tiêu cực.
Hãy là người văn minh khi tham gia giao thông.
Vậy làm thế nào để mỗi cá nhân có thể tự rèn luyện khả năng kiểm soát cảm xúc khi gặp căng thẳng trong tình huống giao thông?
ThS Lê Thị Thanh Hà: Một trong những bước đầu tiên là nhận thức về cảm xúc của mình. Khi cảm thấy căng thẳng hoặc tức giận, việc nhận diện cảm xúc là một bước quan trọng, giúp cá nhân nhận ra khi nào họ đang bị ảnh hưởng bởi những cảm xúc tiêu cực. Khi đã nhận diện được cảm xúc, người ta có thể lựa chọn hành động hợp lý thay vì phản ứng theo bản năng, tìm cách giải quyết vấn đề một cách hòa bình. Chẳng hạn như thảo luận nhẹ nhàng hoặc yêu cầu sự can thiệp của cơ quan chức năng nếu cần thiết. Đối với các va chạm nhỏ, thay vì tranh cãi, người dân có thể trao đổi thông tin, như giấy tờ, bảo hiểm và liên hệ với các cơ quan chức năng để xử lý tình huống một cách chính thức.
Một phương pháp hữu ích khác là thở sâu và chậm. Các nghiên cứu tâm lý cho thấy thở sâu giúp cơ thể giảm nhịp tim và giảm sự căng thẳng trong cơ thể. Khi đối diện với các tình huống căng thẳng trong giao thông, việc dừng lại vài giây để hít thở sâu có thể giúp làm dịu cảm xúc, cải thiện sự bình tĩnh và giảm sự bức bối. Ngoài ra, việc duy trì một thái độ tích cực và kiên nhẫn cũng rất quan trọng. Ví dụ, thay vì thấy một va chạm là một sự phiền toái, người ta có thể coi đó là một cơ hội để học hỏi và cải thiện khả năng kiểm soát cảm xúc.
Để xây dựng một môi trường giao thông văn minh, không bạo lực, theo bà cần có những giải pháp gì?
ThS Lê Thị Thanh Hà: Cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng môi trường giao thông văn minh thông qua việc nâng cao nhận thức, tạo ra các chiến dịch tuyên truyền qua báo chí, truyền hình, và tổ chức các khóa học về kỹ năng sống và giao thông tại các cơ sở giáo dục. Pháp luật và các chế tài xử lý cũng cần áp dụng một cách nghiêm minh, chúng sẽ giúp giảm thiểu tình trạng bạo lực và nâng cao ý thức trách nhiệm của người tham gia giao thông.
Bên cạnh đó, việc đưa các kỹ năng xử lý cảm xúc vào chương trình giáo dục là một biện pháp khả thi và cần thiết. Việc học cách kiểm soát cảm xúc, như kiên nhẫn, bình tĩnh, và xử lý stress, không chỉ có lợi trong khi tham gia giao thông mà còn có ích trong các tình huống căng thẳng hàng ngày. Các kỹ năng này có thể được tích hợp vào các chương trình giáo dục từ cấp học phổ thông, thông qua các bài học về quản lý cảm xúc, các hoạt động nhóm, và các tình huống mô phỏng giao thông. Điều này sẽ giúp học sinh có nền tảng vững chắc trong việc kiểm soát cảm xúc, giảm bớt các phản ứng tiêu cực và bạo lực khi gặp phải căng thẳng trong khi tham gia giao thông.
Để xây dựng một văn hóa giao thông văn minh và không bạo lực, các giải pháp trên cần được triển khai một cách đồng bộ và hiệu quả. Một xã hội có văn hóa giao thông mạnh mẽ và tôn trọng luật lệ sẽ giúp giảm thiểu các hành vi bạo lực, bởi vì người dân nhận thức được tầm quan trọng của việc tuân thủ quy tắc và hành xử lịch sự.
Trân trọng cảm ơn bà!
