Khi chúng ta nhận ra những hành vi "thể hiện" của chính mình, chúng ta có cơ hội để lựa chọn khác đi. Đó có thể nghĩa là mua ít hơn nhưng chất lượng hơn; đi mượn, sửa chữa, hoặc đơn giản là không mua.
1. Bạn chọn logo thay vì sự phù hợp và công năng
Một khi logo trở thành điểm nhấn chính trong khi chất lượng, sự thoải mái hoặc độ bền lại bị xếp xuống hàng thứ yếu, đó là một dấu hiệu cho thấy "người xem" có thể quan trọng hơn món đồ.
Nhà kinh tế học Thorstein Veblen gọi hành vi này là "tiêu dùng phô trương". Ông nói: "Tiêu dùng phô trương những món hàng có giá trị là một cách để quý ông nhàn rỗi khẳng định danh tiếng".
Một cách để bạn tự kiểm tra nhanh: Nếu không còn logo thương hiệu, liệu bạn có muốn mặc hay sử dụng món đồ đó không?
2. Bạn nâng cấp lên phiên bản "cao cấp" mà không có lý do thực sự
Tất cả chúng ta đều từng tích vào ô "hoàn thiện sang trọng", "giao hàng ưu tiên" hay "quyền truy cập VIP" với những đặc quyền mà cuối cùng chúng ta không dùng đến. Đôi khi việc nâng cấp thực sự hữu ích nhưng đôi khi, đó chỉ là một "màn kịch", cho thấy chúng ta đang cố gắng gây ấn tượng với người khác.
Khi bạn thấy mình đang để mắt đến một món phụ kiện đắt tiền, hãy tự hỏi: Điều này giải quyết vấn đề gì? Nếu bạn không thể trả lời trong một câu, có lẽ nó không phải là về công năng.
3. Bạn mua để chụp ảnh, không phải để trải nghiệm
Nếu điều đầu tiên bạn nghĩ đến là: "Cái này trông sẽ rất đẹp trên trang cá nhân của mình", đó là một dấu hiệu cho thấy khách hàng thực sự không phải là bạn mà là những người theo dõi bạn. Nhớ rằng, cảm giác thỏa mãn từ những lượt thích qua đi rất nhanh, trong khi sự hối hận của người mua lại kéo dài. Một câu hỏi nhỏ có thể giúp ích bạn trong việc đưa ra quyết định: Món đồ này có còn đáng giá không nếu không ai nhìn thấy nó?
4. Bạn chi tiêu quá tay khi tặng quà cho người quen xã giao
Rộng lượng là một phẩm chất đẹp nhưng tặng quà quá đà thì lại... phức tạp. Nếu bạn mua những món quà đắt tiền cho những người không thân thiết (một đồng nghiệp bạn hầu như không quen, một người hẹn hò bình thường), đó có thể là dấu hiệu bạn đang mua sự chấp thuận.
Hãy thử đặt ra một ngân sách tặng quà "tử tế nhưng rõ ràng" theo mức độ thân thiết của các mối quan hệ. Sự chu đáo sẽ đánh bại sự hào nhoáng, đặc biệt là khi nó phù hợp với mức độ gần gũi thực tế của mối quan hệ.
5. Bạn liên tục chạy theo những thứ mới nhất
Có một sự khác biệt giữa việc trân trọng sự đổi mới và việc cần có mọi thứ mới nhất.
Nếu điện thoại, giày thể thao, đồ dùng nhà bếp hay quy trình chăm sóc da của bạn luôn phải là phiên bản mới nhất, hãy tự hỏi: Việc nâng cấp này có giải quyết một vấn đề thực sự hay nó đang xoa dịu một "cơn ngứa" về địa vị của bạn?
Đây là lúc hiệu ứng bằng chứng xã hội phát huy tác dụng mạnh mẽ. Như nhà nghiên cứu về thuyết phục Robert Cialdini đã nói: "Chúng ta xem một hành vi là đúng hơn trong một tình huống nhất định nếu chúng ta thấy người khác cũng thực hiện hành vi đó".
Nói cách khác, khi đám đông di chuyển, chúng ta cảm thấy bị kéo theo ngay cả khi thiết bị cũ của chúng ta vẫn hoạt động tốt. Lúc này, hãy nhớ "quy tắc hai chu kỳ": Bỏ qua ít nhất một lần ra mắt sản phẩm trước khi mua. Nếu bạn vẫn muốn nó, có lẽ món đồ đó có giá trị thực sự.
6. Bạn nhắc đến giá cả khi đang sử dụng món đồ
Bạn đã bao giờ thấy mình nói: "Nó được giảm giá còn 380 đô trong khi bình thường là 600 đô" chưa? Việc khéo léo lồng giá cả vào cuộc trò chuyện là một cách khoe ngầm, đặc biệt khi chúng ta nhấn mạnh mức giá gốc. Nếu chi phí trở thành một phần của câu chuyện, điều đó có thể có nghĩa là câu chuyện mà chúng ta đang cố gắng kể là về giá trị bản thân, không phải về công năng của món đồ.
Hãy thử thách bản thân nói về cách một món đồ hoạt động trong cuộc sống thực của bạn như đôi bốt thoải mái thế nào khi đi bộ đường dài, chiếc máy xay sinh tố hoạt động hiệu quả ra sao với chuối đông lạnh... mà không cần nhắc đến con số.
7. Bạn mua sắm có "khán giả" (và diễn cho họ xem)
Việc mua sắm mang tính trình diễn hơn chúng ta thừa nhận. Chúng ta bình luận to hơn một chút trong cửa hàng, đứng trước gương chỉnh sửa dáng người và gửi những bức ảnh "Mình có nên mua cái này không?" vào các nhóm chat.
Không có gì sai khi bạn muốn có ý kiến đóng góp, nhưng hãy chú ý đến những khoảnh khắc mà "màn trình diễn" bắt đầu tăng lên. Bạn đang cố gắng tìm kiếm sự đồng thuận hay là những tràng pháo tay?
Việc "mua sắm một mình" có thể giúp ích. Không bạn bè, không tin nhắn và tránh nhìn gương nếu có thể. Chỉ có bạn và câu hỏi: Món đồ này có phục vụ cho cuộc sống của mình không?
8. Bạn mua để "mặc cho một dịp"
Đây là dấu hiệu cho thấy mục tiêu thực sự không phải là niềm vui, mà là việc quản lý ấn tượng. Nếu bạn thấy trong mình thôi thúc làm điều này, hãy cân nhắc đến việc mượn thay thế, bằng cách thuê hoặc đổi đồ với bạn bè. Tôi vẫn có được phong cách mong muốn mà không phải tích trữ đồ đạc hay cảm thấy tội lỗi.
9. Bạn mua đồ để xoa dịu cảm giác "kém cỏi" sau khi so sánh xã hội
Hãy thành thật: Bạn đã bao giờ lướt qua ảnh kỳ nghỉ của một đồng nghiệp, cảm thấy "nhói" trong lòng, rồi đột nhiên "cần" một món đồ xa xỉ nhỏ chưa? Đó chính là hành vi tiêu dùng do so sánh.
Vấn đề không phải là chiếc túi đi biển. Vấn đề là xoa dịu một vết thương xã hội.
Vào những buổi sáng cảm thấy "ngứa ngáy" này, bạn có thể xách giày lên và ra ngoài chạy bộ. Việc vận động cơ thể giúp tái thiết lập hóa học não bộ của chúng ta và làm giảm bớt sự chi phối của những suy nghĩ "nên thế này, nên thế kia". Bạn không nhất thiết phải chạy mà có thể làm vườn, nấu một nồi súp lớn, hoặc gọi cho người bạn thân nhất... Mục đích là để "neo" lại bản thân trong một cuộc sống mà bạn thực sự tận hưởng thay vì một trang mạng xã hội mà bạn cố gắng chạy theo.
Hãy lấy bản sao kê hoặc lịch sử mua hàng tháng gần đây của bạn, đọc lướt qua và đánh dấu những món đồ mà bạn:
Mua vì logo mà bạn muốn người khác thấy.
Là phiên bản "mới nhất" dù món đồ cũ vẫn dùng tốt.
Khoe trên mạng xã hội hoặc nhóm chat để được công nhận.
Mua chỉ để dùng cho một sự kiện hoặc một bức ảnh duy nhất.
Khi nói về nó có lồng ghép giá cả vào câu chuyện.
Bây giờ, hãy tự hỏi: Có bao nhiêu phần trăm chi tiêu của bạn là để "ra oai" với người khác và bao nhiêu là để phục vụ cho bản thân? Ngay cả một con số ước tính cũng sẽ giúp bạn sáng tỏ nhiều điều.
