Những đứa trẻ có tính tự giác và khả năng học tập xuất sắc thường bộc lộ 3 đặc điểm tính cách.
Các chuyên gia phát hiện ra một số quy luật quan trọng: những đứa trẻ có tính tự giác nổi bật và khả năng học tập xuất sắc thường sở hữu ba đặc điểm tính cách cốt lõi. Đây được xem là phẩm chất tốt, nền tảng nội lực giúp trẻ duy trì sự tập trung, vượt qua khó khăn và tiến bộ đều đặn trong suốt quá trình học.
Chính những yếu tố này quyết định việc trẻ có thể vững vàng chinh phục những “đỉnh núi kiến thức” ở bậc học cao hơn hay không. Nói cách khác, nếu kiến thức là hành trang, thì kỹ năng mềm chính là đôi chân giúp trẻ đi xa hơn trong tương lai.
Cảm giác hoàn thành
Để tìm ra lời giải về vấn đề nào đó, trẻ đã phải suy nghĩ căng thẳng. Và rồi, ngay khoảnh khắc cuối cùng, một “tia sáng hiểu ra” bất ngờ lóe lên, giúp trẻ thoát khỏi bế tắc. Cảm giác nhẹ bẫng và thỏa mãn trào dâng xóa sạch mọi hoang mang trước đó.
Đó chính là dopamine, chất dẫn truyền thần kinh tạo nên niềm vui, hứng khởi và cảm giác thành tựu khi chúng ta vượt qua một thử thách.
Vậy tại sao những học sinh giỏi nhất lại tự giác làm bài tập sau giờ học? Tại sao các em lại say mê học tập đến thế? Bởi các em đã tích lũy đủ những trải nghiệm thành công nhỏ, tạo nên “vòng lặp thưởng” trong não: nỗ lực → tìm ra lời giải → cảm giác chiến thắng.
Dù là chơi, học hay vận động thể thao, chỉ cần trẻ liên tục trải nghiệm chuỗi “nỗ lực – đột phá – vui sướng”, hệ thống khen thưởng của não sẽ được kích hoạt. Điều này nuôi dưỡng động lực nội tại để trẻ làm đến nơi đến chốn trong bất cứ lĩnh vực nào.
Có thể chính trong những trò chơi thuở nhỏ, trẻ đã hình thành khả năng duy trì động lực cao này.
Từ 4 đến 7 tuổi, nhu cầu tự làm, tự thử ở trẻ ngày càng mạnh mẽ. Đến khoảng 7 tuổi, mong muốn tự mình làm mọi thứ trở thành trọng tâm phát triển của não bộ. Đây là giai đoạn vàng để trẻ trải nghiệm cảm giác thành tựu thông qua việc tự giải quyết vấn đề, thay vì bị yêu cầu làm theo lời người lớn hoặc bị làm thay.
Bố mẹ có thể hỗ trợ bằng cách:
Khi trẻ xin giúp đỡ, đừng vội đưa đáp án. Hãy đặt câu hỏi gợi mở, nhắc lại kiến thức cũ, khuyến khích trẻ thử nhiều cách. Chính hành trình từ “không biết” đến tìm ra cách mới giúp tư duy trẻ phát triển.
Chia nhỏ mục tiêu lớn thành các bước nhỏ, có thể đạt được: Ví dụ: thay vì “con phải giỏi Toán”, hãy biến thành “hôm nay mình hiểu thật chắc tiêu chí tam giác đồng dạng”. Mỗi bước là một chiến thắng nhỏ.
Khen vào quá trình: Những câu như: “Con đã thử ba cách khác nhau để giải quyết bài này, mẹ rất trân trọng sự kiên trì của con” giúp trẻ tập trung vào niềm vui khám phá, thay vì áp lực phải chứng minh bản thân.
Khi trẻ được trải nghiệm nhiều vòng lặp “cố gắng – vượt qua – vui sướng”, trẻ sẽ dần hình thành tư duy phát triển, nền tảng cốt lõi của những học sinh học tốt và bền bỉ.
Cảm giác kiểm soát
Trẻ chăm chỉ ngồi vào bàn học mỗi ngày, nhưng điểm số vẫn không cải thiện và luôn vật lộn với những bài toán khó. Thực tế, không phải vì trẻ thiếu nỗ lực, mà chưa biết cách kiểm soát quá trình học.
Ngược lại, những học sinh giỏi thường sở hữu mục tiêu rõ ràng, kiến thức nền vững, và kỹ năng quản lý thời gian bài bản. Các em biết khi nào cần tăng tốc, khi nào cần đổi phương pháp, và khi nào nên dừng lại để nghỉ ngơi, tất cả dựa trên mức độ khó của bài tập và trạng thái năng lượng bản thân.
Dưới đây là bốn kỹ năng định hướng quan trọng giúp trẻ dần lấy lại khả năng kiểm soát:
Quản lý mục tiêu, chia nhỏ việc lớn thành từng bước nhỏ
Dạy trẻ sử dụng nguyên tắc SMART để đặt mục tiêu học tập cụ thể mỗi tuần.Ví dụ: “Để củng cố nền tảng tiếng Việt, con sẽ luyện 10 - 15 phút mỗi ngày.”
Lập kế hoạch thời gian, quản lý khối lượng công việc
Cùng con xây dựng thời gian biểu sau giờ học, phân chia rõ thời gian học, nghỉ, vận động và sở thích. Điều quan trọng là giúp con ước lượng thời gian cần cho từng việc, kỹ năng này nâng cao đáng kể nhận thức về thời gian và khả năng lên kế hoạch.
Tổ chức hệ thống kiến thức
Hướng dẫn trẻ dùng sơ đồ tư duy, bảng tóm tắt, flashcard… để hệ thống hóa từng môn học. Từ những thông tin rời rạc, trẻ sẽ xây dựng được mạng lưới kiến thức liên kết, giúp hiểu sâu và nhớ lâu hơn.
Xem lại bài học
Dành một buổi cố định mỗi tuần để trẻ tự đánh giá quá trình học:
Phương pháp nào giúp con hiểu nhanh nhất?
Kế hoạch nào quá sức?
Phần nào cần điều chỉnh?
Thói quen này giúp trẻ tối ưu cách học và từng bước hoàn toàn làm chủ việc học của mình.
Cảm giác thư giãn
Chơi đùa là bản năng tự nhiên của trẻ. Nhưng chính vì vừa muốn chơi vừa phải học, nhiều trẻ rơi vào trạng thái nửa vời: đầu óc phân tán, khó tập trung, dẫn đến cảm giác “học mãi mà chẳng vào”.
Ngược lại, những học sinh học giỏi thường có điểm chung: khi chơi thì chơi trọn vẹn, khi học thì tập trung tuyệt đối. Sự rạch ròi này tạo nên khác biệt lớn trong hiệu quả học tập.
Giống như dạ dày có giới hạn, não bộ của trẻ cũng vậy. Khi bị “nhồi nhét” quá mức, não khó hấp thụ thêm, trở nên mệt mỏi, quá tải. Các học sinh giỏi hiểu rất rõ quy luật này, nên dù lịch học dày đặc, các em vẫn dành thời gian để vận động, nghỉ ngơi và thư giãn, giúp não được duy trì ở mức 70 - 80%, tối ưu cho việc tiếp thu kiến thức mới.
Để xây dựng cảm giác thư giãn lành mạnh cho trẻ, bố mẹ có thể bắt đầu từ ba điều đơn giản sau:
Quan tâm cảm xúc thay vì chỉ hỏi về điểm số
Hỏi con: “Hôm nay có điều gì vui không?” nhiều hơn “Hôm nay con được bao nhiêu điểm?”. Giảm nói về bài tập, kiểm tra, thành tích.
Xen kẽ học và nghỉ theo nhịp hợp lý
Sau mỗi 25 - 45 phút học, trẻ nên nghỉ 5 phút để não phục hồi.
Nghỉ không cần phức tạp: nhìn ra xa, uống nước, đi lại trong nhà, duỗi người nhẹ… đều giúp trẻ lấy lại sự tỉnh táo.
Giúp trẻ duy trì một, hai sở thích ngoài học tập
Đó có thể là vẽ tranh, thể thao, piano, chụp ảnh, làm thủ công… Những sở thích này như “căn phòng bí mật” giúp trẻ giải tỏa áp lực, nạp lại năng lượng tinh thần và giữ được niềm hứng thú học tập. Khi nền tảng đã vững, trẻ sẽ có đủ năng lực để tự mình vươn lên.
