Khoảng tháng 9 âm lịch hằng năm, khi những cơn mưa dầm dai dẳng kết thúc, gành đá ven biển miền Trung như được khoác lên mình một tấm áo mới, óng mượt và sẫm màu bởi sự xuất hiện của rong mứt biển.
Những gành đá lởm chởm, trơ trọi giữa biển khơi miền Trung, tưởng chừng như vô tri, lại ẩn chứa một món quà đặc biệt của thiên nhiên, mang đến sinh kế và trở thành niềm tự hào của người dân địa phương: Rong mứt biển. Loại rong sẫm màu, dai mướt này, được ví von là "lộc trời" mọc trên đá, không cần gieo trồng hay chăm sóc, vẫn xanh tốt và mang lại nguồn thu nhập ổn định cho ngư dân vùng biển.
Khoảng tháng 9 âm lịch hằng năm, khi những cơn mưa dầm dai dẳng kết thúc, gành đá ven biển miền Trung như được khoác lên mình một tấm áo mới, óng mượt và sẫm màu bởi sự xuất hiện của rong mứt biển. Mùa rong kéo dài khoảng ba tháng, từ cuối tháng 9, đầu tháng 10 cho đến tháng 12 âm lịch. Đây là thời điểm lý tưởng cho loài rong biển thân ngắn này phát triển mạnh mẽ, khi độ mặn của nước biển giảm đi đáng kể sau mùa mưa.
Rong mứt bám chặt vào bề mặt những tảng đá ngâm trong nước biển, mọc thành từng cụm đen nhánh, mướt mát. Người dân địa phương thường ưu tiên khai thác rong ngay khi chúng vừa mới mọc. Bởi lẽ, đây là thời điểm rong mứt đạt chất lượng ngon nhất, lá còn non, có độ dai và vị ngọt tự nhiên, giúp món ăn trở nên đậm đà hơn. Nếu để rong già đi, hương vị và chất lượng sẽ suy giảm đáng kể.
Rong mứt biển được phân thành hai loại chính: rong mứt cọng và rong mứt sợi. Rong mứt cọng thường mọc ở các gành đá gần bờ, có cọng to hơn và giá thành thấp hơn, khoảng 150.000 đồng/kg tươi vào mùa. Ngược lại, rong mứt sợi lại sinh trưởng ở những gành đá xa bờ hơn, với cọng nhỏ như sợi chỉ mành, được bán với giá cao hơn, khoảng 200.000 đồng/kg tươi. Bãi biển Nam Ô, thuộc phường Hòa Hiệp Bắc, quận Liên Chiểu, Đà Nẵng, được biết đến là một trong những khu vực tập trung nhiều rong mứt biển nhất.
Mặc dù được ví là "lộc trời", việc khai thác rong mứt biển không hề đơn giản. Đây là công việc đòi hỏi sự kiên trì, tỉ mỉ và tiềm ẩn nhiều nguy hiểm. Ngư dân thường bắt đầu hành trình hái rong từ rất sớm, khoảng 4-5 giờ sáng, thậm chí còn sớm hơn, khi trời còn tờ mờ tối và thủy triều rút ra xa, để lộ những phiến đá trơn mướt phủ đầy rong.
Người hái rong phải trang bị cẩn thận: những bộ quần áo bó sát cơ thể, găng tay để tránh bị hàu cứa vào da, và mũ trùm kín để chống chọi với cái lạnh giá của đêm khuya và những con sóng biển lạnh lẽo tạt vào người. Với ánh sáng yếu ớt từ chiếc đèn pin gắn trên trán, họ dò dẫm trong bóng tối, cẩn trọng leo lên những phiến đá trơn trượt, những ghềnh đá cheo leo, lởm chởm. Nơi nào sóng đánh mạnh, rong mứt lại mọc càng nhiều, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro lớn khi những con sóng lớn có thể bất ngờ đánh ngã họ xuống biển bất cứ lúc nào.
Việc khai thác rong mứt đòi hỏi sự kỳ công đặc biệt. Rong bám rất chặt vào mặt đá và có kết cấu trơn mềm, do đó, những người hái rong phải dùng một miếng sắt mỏng để cạo từng chút một, rồi cho vào túi lưới. Đáng chú ý, phần lớn những người đi hái rong mứt ở Nam Ô là phụ nữ. Họ lom khom bên những tảng đá, kiên nhẫn và tỉ mỉ, làm việc cần mẫn kéo dài nhiều tiếng đồng hồ cho đến giữa buổi sáng, khi nước biển bắt đầu dâng lên. Sau nhiều giờ đồng hồ còng lưng, mỏi tay, cơ thể họ rã rời, nhưng bù lại là thành quả xứng đáng với công sức bỏ ra. Người dân Nam Ô chia sẻ, vào thời điểm đầu mùa, khi rong mọc dày, họ có thể khai thác trung bình 3-6kg rong mứt biển mỗi ngày.
Rong mứt sau khi hái về sẽ được rửa sạch qua một lần nước biển, sau đó là hai lần nước ngọt và để ráo. Rong có thể dùng tươi ngay hoặc phơi khô để bảo quản và sử dụng dần.
Trước đây, rong mứt thường được coi là món ăn bình dân, gắn liền với những bữa cơm đạm bạc của người dân miền biển. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, rong mứt đã "lên đời", trở thành một đặc sản nổi tiếng được săn lùng khắp nơi. Nhiều người sành ăn còn nhận định rằng rong mứt là một trong những loại rong biển ngon nhất ở Việt Nam.
Theo các nghiên cứu khoa học, rong mứt có tên khoa học là Porphyra, thuộc ngành tảo đỏ Rhodophyta, phát triển tự nhiên ở vùng nước lợ hoặc vùng nước biển nông. Loại rong này nổi bật với hàm lượng dinh dưỡng cao vượt trội so với nhiều loại rong khác. Rong mứt chứa nhiều acid amin thiết yếu, các vitamin nhóm B (B1, B2), vitamin A, C cùng các nguyên tố vi lượng và khoáng chất cần thiết cho cơ thể con người. Đặc biệt, hàm lượng chất béo trong rong mứt không cao, rất phù hợp cho những người ăn kiêng hoặc mắc các bệnh như tiểu đường, mỡ máu, mỡ gan.
Từ rong mứt, người ta có thể chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn. Phổ biến nhất là món canh rong mứt nấu cùng thịt xay, đậu phụ hoặc tôm nõn, mang đến hương vị thanh mát, đậm đà. Ngoài ra, rong mứt rang cháy tỏi cùng dầu mè cũng là một lựa chọn tuyệt vời.
Do đặc tính khó bảo quản tươi lâu và dễ bị giập nát, các sản phẩm rong mứt khô trở nên vô cùng đắt khách trên thị trường và các sàn thương mại điện tử. Vào dịp cuối năm, khi ghé thăm các nhà hàng, quán ăn ở Đà Nẵng hay Phú Yên, du khách sẽ có cơ hội thưởng thức những tô canh rong mứt biển tự nhiên, thanh mát, mang theo hương vị mặn mòi đặc trưng của biển cả, như một lời mời gọi từ miền Trung nắng gió.
