Từng chỉ được trồng để làm cảnh và trang trí nhà cửa, ít ai ngờ những chùm cau cảnh rực đỏ treo lủng lẳng trên hiên nhà nay lại trở thành nguyên liệu làm đặc sản đắt giá.
Từng chỉ được trồng để làm cảnh và trang trí nhà cửa, ít ai ngờ những chùm cau cảnh rực đỏ treo lủng lẳng trên hiên nhà nay lại trở thành nguyên liệu làm đặc sản đắt giá. Món mứt cau cảnh – đặc sản “lạ miệng” của miền Tây – được nhiều người săn tìm, có tiền chưa chắc mua được.
Cau cảnh (còn gọi là cau kiểng) vốn là loài cây quen thuộc trong nhiều gia đình Việt. Cây có chiều cao trung bình từ 70cm đến 2m, mọc thành bụi, thân tròn thẳng, gốc to và nhỏ dần lên ngọn. Khác với cây cau truyền thống cho hoa trắng và quả lớn, cau cảnh hiếm khi ra hoa, thường chỉ 1–2 lần mỗi năm. Hoa cau cảnh nở thành từng chùm nhỏ, màu vàng và có mùi thơm ngát. Quả cau cảnh mọc quanh năm, nhỏ, tròn, khi non có màu xanh, khi chín chuyển vàng hoặc đỏ rực, nhìn rất bắt mắt.
Trong nhiều năm, quả cau cảnh chỉ được xem là vật trang trí. Khi chín rụng, người ta quét dọn và bỏ đi, vì cho rằng loại quả này không thể ăn được. Tuy nhiên, gần đây, người dân một số địa phương ở miền Tây đã “hồi sinh” giá trị của loại quả tưởng chừng vô dụng này bằng cách biến nó thành món mứt đặc sản có hương vị độc đáo và giá trị kinh tế cao.
Theo những người làm nghề, mứt cau cảnh ban đầu chỉ được chế biến thủ công trong các gia đình để ăn chơi dịp Tết. Nhưng vài năm trở lại đây, khi nhu cầu thưởng thức các món đặc sản dân dã, tự nhiên tăng cao, mứt cau cảnh đã trở thành món quà quê được ưa chuộng. Hiện nay, trên các sàn thương mại điện tử và chợ mạng, chỉ cần gõ cụm từ “mứt cau kiểng”, người mua có thể thấy hàng chục bài đăng bán với giá dao động từ 150.000 đến 200.000 đồng mỗi kg – mức giá khá cao so với các loại mứt truyền thống khác.
Dù giá bán không hề rẻ, món đặc sản này vẫn luôn “cháy hàng”. Nhiều người vì tò mò đã đặt mua để nếm thử vị mứt làm từ loại quả từng bị bỏ đi. Và không ít người sau khi thưởng thức đã trở thành khách quen, thậm chí còn mua về làm quà biếu. Theo chia sẻ của người tiêu dùng, mứt cau cảnh có vị ngọt thanh, dẻo mềm, hơi bùi và có mùi thơm đặc trưng của cau chín, vừa lạ vừa quen. Một số người còn cho biết món mứt này tốt cho sức khỏe, đặc biệt là với người bị tiểu đường vì không chứa quá nhiều đường và hoàn toàn không có phụ gia hóa chất.
Tuy nhiên, để có thể thưởng thức món đặc sản này không hề dễ. Mứt cau cảnh chủ yếu được sản xuất nhỏ lẻ, thủ công, phụ thuộc vào mùa vụ và nguồn cau chín tự nhiên. Người bán thường chỉ làm theo đơn đặt hàng, do vậy khách muốn mua thường phải đặt trước, thậm chí chờ đến cả tuần mới có hàng. Mỗi mẻ mứt làm ra chỉ vài cân, vừa để đảm bảo chất lượng, vừa vì quy trình chế biến tốn nhiều công sức.
Theo những người có kinh nghiệm, để làm được mứt cau cảnh ngon, khâu chọn nguyên liệu là quan trọng nhất. Quả cau phải chín vừa tới, nếu non quá mứt sẽ nhão và không dẻo, còn nếu già quá hạt cứng, ăn mất ngon. Quả đạt chuẩn là khi bổ đôi thấy hạt cau vừa kín hoặc dùng móng tay bấm vào thấy hơi cứng nhưng chưa quá già.
Sau khi chọn cau, người làm tách lấy phần hạt, ngâm với nước muối pha chanh để loại bỏ vị chát. Bước này phải được thực hiện cẩn thận, rửa nhiều lần để hạt cau trắng và không còn mùi ngai ngái. Tiếp đó, cau được luộc ba lần, mỗi lần từ 5–10 phút trong nước muối loãng để giữ độ giòn và dẻo. Khi cau nguội, người làm đem ướp đường, đun nhỏ lửa đến khi hỗn hợp keo sệt lại, rồi mang ra phơi nắng cho đến khi khô dẻo vừa phải.
Theo kinh nghiệm của người dân miền Tây, mứt cau cảnh ngon nhất là loại được phơi dưới nắng to, không phải sấy bằng lò. Nắng tự nhiên giúp mứt khô đều, có độ dẻo đặc trưng và hương vị thơm đậm đà hơn. Tuy nhiên, vì không dùng chất bảo quản hay phụ gia nên mứt cau cảnh có hạn sử dụng ngắn, thường chỉ trong vòng 10–15 ngày. Người mua được khuyên bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh và dùng càng sớm càng tốt để giữ nguyên hương vị.
Điều đáng chú ý là không chỉ Việt Nam, quả cau nói chung còn được sử dụng làm nguyên liệu cho nhiều sản phẩm thực phẩm tại các nước châu Á, đặc biệt là Trung Quốc. Ở đây, người ta sản xuất kẹo cau – một loại kẹo có vị ngọt nhẹ, the the như kẹo gừng, được cho là có tác dụng giữ ấm, chống viêm họng. Loại kẹo này được tiêu thụ rất mạnh trong mùa đông, cho thấy tiềm năng khai thác của quả cau nói chung và cau cảnh nói riêng trong ngành chế biến thực phẩm.
Việc một loại quả tưởng chừng vô dụng nay trở thành đặc sản giá cao không chỉ là câu chuyện thú vị về ẩm thực mà còn cho thấy tiềm năng lớn trong việc tận dụng nguồn nông sản sẵn có. Từ những chùm cau cảnh vốn chỉ để làm đẹp, người dân miền Tây đã sáng tạo nên một sản phẩm mang đậm bản sắc địa phương, góp phần đa dạng hóa đặc sản vùng miền và tạo sinh kế cho nhiều hộ gia đình.
Sự thành công của mứt cau cảnh cũng là minh chứng cho tư duy “không bỏ phí thiên nhiên” của người Việt – biết tìm ra giá trị mới từ những điều giản dị, quen thuộc. Biết đâu, trong tương lai, món mứt dân dã này sẽ còn được nhiều người biết đến hơn nữa, trở thành một trong những sản phẩm đặc trưng mang hương vị miền sông nước Nam Bộ.
