Có 3 khía canh quan trọng cần bồi dưỡng sớm cho trẻ, tạo nền tảng cho cuộc sống thành công sau này.
Nhiều phụ huynh đầu tư tiền bạc vào các khóa học hay đồ chơi giáo dục với hy vọng nâng cao chỉ số IQ cho con. Thế nhưng, theo các chuyên gia, bố mẹ đang vô tình bỏ quên một “mã tăng trưởng” quan trọng.
Thành công của một đứa trẻ trong tương lai không chỉ phụ thuộc chủ yếu vào IQ, sự dẻo dai tâm lý, khả năng đứng dậy sau thất bại, giữ vững ý chí khi gặp khó khăn và tự tin bước tiếp qua những biến động của cuộc sống cũng rất quan trọng.
Về mặt khoa học, sự dẻo dai tâm lý được hiểu là khả năng phục hồi nhanh, thích ứng tích cực trước nghịch cảnh, căng thẳng. Giống như một chiếc lò xo, bị nén xuống nhưng lại bật lên mạnh mẽ hơn.
Nghiên cứu kéo dài 20 năm của Đại học Pennsylvania cho thấy, trong các yếu tố dự đoán thành công tương lai của trẻ, sự dẻo dai tâm lý có sức nặng cao gấp ba lần chỉ số IQ. Những người trưởng thành với sự nghiệp bền vững và cuộc sống hạnh phúc không nhất thiết thông minh nhất, nhưng thường có tính cách kiên cường.
Điều quan trọng là sự dẻo dai tâm lý không phải bẩm sinh, mà được hình thành khi trẻ học cách đối diện thất bại, điều chỉnh cảm xúc, giải quyết vấn đề và kiên trì theo đuổi mục tiêu. Ba kỹ năng cốt lõi này cần được bố mẹ nuôi dưỡng mỗi ngày, thay vì đợi đến khi trẻ gặp một cú vấp lớn mới bắt đầu dạy.
Cho phép trẻ mắc sai lầm và xây dựng lại nhận thức về thất bại
Nhiều bậc bố mẹ thường mắc một hiểu lầm phổ biến: cố gắng dọn sạch mọi trở ngại trên đường đi của con. Con ngã sẽ vội đỡ dậy, làm sai thì giải thích ngay, thi trượt sẽ an ủi rằng “không sao đâu, đề khó quá mà”. Nhưng cách làm này vô tình gieo vào trẻ suy nghĩ: “Mắc lỗi là điều khủng khiếp. Mình không được phép thất bại.”
Vì vậy, điều trẻ cần là cơ hội đối mặt với những va vấp nhỏ và học cách xem thất bại như một phần của quá trình trưởng thành.
Cô bé Duoduo tập đi xe đạp, ngã ba lần liền rồi bật khóc, nói: “Con vô dụng lắm, con không học được đâu.” Thay vì nâng con dậy ngay và cho phép bỏ cuộc, người mẹ ngồi xuống, nhìn vào mắt con và hỏi nhẹ nhàng: “Lúc con ngã phải vì bánh trước chưa vững không? Con thử dựa vào tường để giữ thăng bằng trước nhé?”
Duoduo miễn cưỡng thử lại, và nhận ra rằng việc ngã không hề đáng sợ như mình nghĩ.
Nhân cơ hội đó, mẹ cô bé nói: “Việc con ngã không phải kém cỏi, mà vì chưa tìm ra đúng cách thôi. Mỗi lần con ngã, lại tiến gần hơn đến lúc biết đi xe đạp.”
Sau trải nghiệm đó, mỗi khi gặp khó khăn, Duoduo không còn vội vã bỏ cuộc nữa. Cô bé chủ động nói: “Con sẽ thử lại. Con chắc chắn sẽ tìm ra cách.”
Khi trẻ hiểu được rằng thất bại là bước đệm để trưởng thành, đó là nền tảng quan trọng của khả năng phục hồi tâm lý.
Trả lại chủ động giải quyết vấn đề cho trẻ và nuôi dưỡng ý thức kiểm soát
Trọng tâm của khả năng phục hồi tinh thần nằm ở cảm giác “Con có thể làm được”, và cảm giác được hình thành khi trẻ tự mình giải quyết vấn đề. Nếu bố mẹ làm thay, trẻ sẽ dần tin rằng: “Con không thể… chỉ có thể dựa vào người khác.”
Điều quan trọng không phải đưa ra đáp án ngay, mà dùng những câu hỏi gợi mở để giúp trẻ suy nghĩ, sắp xếp lại vấn đề và tự tìm ra hướng giải quyết.
Khi Duoduo học lớp ba, có lần bị cô giáo nhắc nhở vì quên mang bài tập. Về nhà, con vừa khóc vừa trách: “Là tại mẹ không nhắc con!” Lúc này, người mẹ nhẹ nhàng hỏi: “Vậy lần sau con muốn làm thế nào để nhớ mang bài tập theo?”
Cô bé ngập ngừng: “Con… không biết.” Mẹ tiếp tục gợi ý: “Chúng ta có thể dán một tờ giấy nhắc nhở lên cặp, hoặc chuẩn bị bài tập vào cặp trước khi đi ngủ. Con thấy cách nào hợp với mình hơn?”
Cô bé chọn cách dán giấy ghi chú và tự vẽ thêm một hình minh họa dễ thương. Từ hôm đó, cô bé không còn quên bài tập nữa, và quan trọng hơn đã biết tìm giải pháp trước khi than phiền.
Chính cảm giác “Mình làm chủ được tình huống” này giúp trẻ giữ bình tĩnh, tự tin và vững vàng hơn khi đối mặt với những thất bại lớn trong tương lai.
Thay thế đánh giá hậu quả bằng khuyến khích quá trình để củng cố động lực kiên trì
Nhiều bố mẹ đánh giá con dựa trên kết quả: “Được 10 điểm mới là ngoan”, “Giành giải nhất mới là giỏi”. Cách nhìn này vô tình khiến trẻ gắn giá trị bản thân vào thành tích và dễ tự phủ nhận mình mỗi khi thất bại.
Trong khi đó, những trẻ có khả năng phục hồi tinh thần mạnh mẽ thường tìm thấy cảm giác thành tựu từ quá trình, từ nỗ lực, kiên trì và từng bước tiến bộ nhỏ mỗi ngày.
Vì vậy, điều bố mẹ nên làm là ghi nhận sự cố gắng của con, thay vì chỉ nhìn vào kết quả cuối cùng.
Trẻ học bằng cách quan sát, và thái độ của bố mẹ mỗi khi gặp khó khăn sẽ in sâu vào cách con đối diện thử thách.
Trong tương lai, trẻ sẽ đối diện nhiều thử thách hơn chúng ta tưởng, IQ có thể giúp trẻ khởi đầu tốt, nhưng chính độ bền tinh thần mới giúp trẻ bứt phá trong “cuộc marathon” cuộc đời, kiên trì, không bỏ cuộc và đủ mạnh mẽ để làm lại từ đầu.
Những đứa trẻ có thể đứng lên sau khi rớt kỳ thi, dũng cảm thử lại sau thất bại khởi nghiệp, hay vững vàng xây dựng lại cuộc sống sau biến cố… nhờ một tinh thần “ngã rồi đứng dậy".
